Willem de Kooning

Willem de Kooning
1904–1997

 

Willem de Kooning was een Nederlands-Amerikaanse schilder en een van de centrale figuren van het abstract expressionisme. Zijn werk combineerde de energie van gebaar en verf met een diep gevoel voor vorm en lichamelijkheid. In tegenstelling tot vele tijdgenoten bleef hij balanceren tussen abstractie en herkenbare figuren — vooral vrouwenlichamen — die hij op intense, soms woeste wijze neerzette.

Geboren in Rotterdam, groeide De Kooning op in armoede, maar zijn talent voor tekenen werd al vroeg opgemerkt. Na zijn overtocht naar de Verenigde Staten in 1926 vond hij in New York een bruisende kunstenaarsgemeenschap waarin hij zijn stijl ontwikkelde. Zijn werk, vol spanning tussen orde en chaos, verbeeldt de rauwe energie van de moderne mens.

De Kooning werd een van de meest invloedrijke schilders van de 20e eeuw. Zijn schilderijen zijn tegelijk agressief en lyrisch, gewelddadig en sensueel — een artistieke storm waarin verf, lichaam en geest samensmelten.

Vroege leven en opleiding

Willem de Kooning werd geboren in Rotterdam, als zoon van Leendert de Kooning, een wijnhandelaar, en Cornelia Nobel. Na de scheiding van zijn ouders groeide hij op bij zijn moeder, die een café uitbaatte. Hij begon op twaalfjarige leeftijd als huisschilder in opleiding, maar volgde ook avondlessen aan de Academie van Beeldende Kunsten en Technische Wetenschappen in Rotterdam.

In 1926 besloot hij als verstekeling op een vrachtschip naar de Verenigde Staten te reizen. Hij kwam terecht in Hoboken, New Jersey, en werkte aanvankelijk als huisschilder en decorateur. Tegelijkertijd bezocht hij musea in New York, waar hij in contact kwam met de kunst van Picasso, Matisse en Miró — ontdekkingen die zijn eigen beeldtaal zouden vormen.

 

Ontwikkeling en carrière

De Kooning vestigde zich in de jaren dertig in Manhattan en sloot zich aan bij de Federal Art Project, een programma dat kunstenaars ondersteunde tijdens de Grote Depressie. Daar ontmoette hij kunstenaars als Arshile Gorky, die een grote invloed op hem had.

In de jaren veertig ontwikkelde hij zijn eigen stijl — een fysieke, expressieve schilderwijze waarin hij lagen verf opbouwde, weer verwijderde en opnieuw aanbracht. Zijn beroemdste serie, “Women”, begon begin jaren vijftig. De Kooning schilderde vrouwenfiguren die tegelijkertijd verleidelijk en monsterlijk zijn: krachtige symbolen van verlangen, angst en schepping.

Hoewel hij wordt gerekend tot de abstract expressionisten, bleef hij altijd gehecht aan het menselijke figuur. Zijn penseelvoering — krassend, vloeiend, soms bijna agressief — werd zijn handelsmerk en gaf zijn werk een ongeëvenaarde intensiteit.

De Kooning en de wereld om hem heen

De Kooning bleef ondanks zijn roem een buitenstaander. Hij was wars van theorieën en artistieke dogma’s, en beschouwde schilderen als een lichamelijke daad. Zijn werk weerspiegelde zijn leven in New York — een stad van energie, erotiek en strijd.
Hij raakte bevriend met kunstenaars als Jackson Pollock, Franz Kline en Mark Rothko, maar voelde zich nooit volledig onderdeel van een beweging. De Kooning geloofde dat kunst moest ontstaan uit het directe contact met verf, doek en instinct.

 

Stijl en Techniek

De Kooning’s techniek was impulsief, gelaagd en ritmisch.

  • Materiaalgebruik: Hij werkte met olieverf, vaak vermengd met terpentine om snellere bewegingen mogelijk te maken.

  • Schildergebaar: Zijn penseelvoering is herkenbaar door snelle, vloeiende lijnen en dikke, bijna sculpturale verfpartijen.

  • Compositie: Zijn schilderijen combineren figuratie en abstractie; vrouwenlichamen lossen op in kleur en beweging.

  • Kleurgebruik: Variërend van felle roze, gele en turquoise tinten tot sombere grijstinten in zijn latere jaren.

  • Invloed: Zijn schilderwijze beïnvloedde generaties na hem, van de New York School tot hedendaagse expressionisten.

 

De vrouw als symbool

De Kooning’s terugkerende motief, de vrouw, was geen realistisch portret maar een symbool. Zij belichaamde voor hem de bron van leven, maar ook chaos en angst. Zijn “Women”-serie riep zowel bewondering als controverse op. Critici zagen in deze schilderijen een botsing tussen erotiek en agressie, tussen aanbidding en destructie — precies de spanningsboog waarin De Kooning zijn artistieke kracht vond.

 

Privéleven

De Kooning trouwde in 1943 met de schilderes Elaine Fried, die zelf deel uitmaakte van de New York School. Hun huwelijk was turbulent: beiden hadden affaires, periodes van afstand en hernieuwde verbondenheid.
De Kooning worstelde zijn hele leven met alcoholisme en stemmingswisselingen, maar bleef intens toegewijd aan zijn kunst. In de jaren zestig verhuisde hij naar East Hampton, waar hij rust vond in het schilderen van landschappen en abstracte vormen, geïnspireerd door zee, lucht en licht.

 

Laatste jaren en dood

De Kooning werd pas in 1962 officieel Amerikaans staatsburger, na meer dan drie decennia in het land te hebben gewoond. Twee jaar later, in 1964, ontving hij de Presidential Medal of Freedom, de hoogste burgerlijke onderscheiding van de Verenigde Staten — een erkenning van zijn uitzonderlijke invloed op de moderne kunst.

Vanaf de jaren tachtig werd bij hem dementie vastgesteld, maar hij bleef schilderen met hulp van zijn assistenten. Zijn latere werk werd zachter, met vloeiende lijnen en pastelkleuren — als een visuele terugkeer naar stilte.
Hij overleed in 1997 op 92-jarige leeftijd in East Hampton. Zijn nalatenschap geldt als een brug tussen de rauwe emotie van het expressionisme en de lyrische abstractie van latere generaties.

 

Belangrijkste werken

  • Woman I (1950–1952) – Zijn beroemdste schilderij; een krachtige synthese van agressie en sensualiteit.

  • Excavation (1950) – Een labyrintische compositie van lijnen en vlakken, vaak gezien als zijn meesterwerk.

  • Woman and Bicycle (1952–1953) – Een explosie van kleur en energie waarin de figuur haast oplost in verf.

  • Gotham News (1955) – Een hommage aan de energie van New York, vol dynamische penseelstreken.

  • Untitled XIII (1975) – Een voorbeeld van zijn meer lyrische late stijl, met lichter kleurgebruik.

  • Door to the River (1960) – Een overgangswerk waarin de stad plaatsmaakt voor de natuur.

Interessante feitjes

Een Rotterdamse realist in New York
Hoewel hij Amerikaans werd, bleef De Kooning zijn Nederlandse directheid behouden — iets wat zowel zijn humor als zijn temperament kleurde.

Een illegale immigrant met ambitie
Hij kwam als verstekeling naar de VS, zonder papieren, en werd later een van de beroemdste schilders van het land.

De vrouw als muze én mysterie
Zijn obsessie met vrouwelijke vormen leverde zowel lof als kritiek op; voor hem waren ze een metafoor voor schepping zelf.

Een vriend en rivaal van Pollock
Hij bewonderde Pollock’s durf, maar vond zijn eigen aanpak “meer gecontroleerd chaos.” Hun vriendschap was beladen met wederzijds respect en competitie.

Erased de Kooning Drawing
In 1953 vroeg de jonge Robert Rauschenberg De Kooning om een tekening zodat hij deze kon “uitwissen”. De Kooning stemde in, gaf hem een werk, en Rauschenberg wiste het zorgvuldig uit — samen met Jasper Johns lijstte hij het later in als Erased de Kooning Drawing, een van de eerste iconische conceptuele kunstwerken.

Een passie voor jazz
De Kooning schilderde vaak met jazz op de achtergrond; ritme en improvisatie vormden voor hem de ziel van zijn werk.

Een kunstenaar tot het einde
Zelfs toen zijn geheugen hem verliet, bleef zijn hand zoeken naar vormen — alsof schilderen voor hem een tweede natuur was.