De Schreeuw

Door: Edvard Munch
Stijl: Expressionisme
Materiaal: Er zijn meerdere versies van dit schilderij, maar de beroemdste is uitgevoerd in olieverf, tempera en pastel op karton.
Jaar: 1893
Afmeting: 91 × 73,5 cm

Het schilderij

De Schreeuw van Edvard Munch is een van de meest herkenbare en iconische kunstwerken in de moderne kunst. Het schilderij toont een figuur op een brug die zijn handen naar zijn gezicht brengt, terwijl hij lijkt te schreeuwen van angst of wanhoop. De vervormde lijnen en schreeuwende kleuren van het landschap, samen met de expressieve pose van de figuur, geven het werk een intens gevoel van emotionele onrust en angst. Het schilderij wordt vaak gezien als een krachtige uitdrukking van existentiële angst en vervreemding, een thema dat Munch in veel van zijn werken verkende.

Ontstaan en Achtergrond

De Schreeuw maakt deel uit van Munch's serie werken getiteld "De Frieze van het Leven," waarin hij thema's zoals liefde, angst, dood en melancholie onderzoekt. Munch schilderde de eerste versie van De Schreeuw in 1893, en het werk is gebaseerd op een persoonlijke ervaring die hij beschreef in zijn dagboek. Hij schreef dat hij tijdens een avondwandeling met vrienden werd overweldigd door een gevoel van diepe angst en wanhoop, en dat de natuur om hem heen leek te schreeuwen. Deze intense emotie werd de basis voor het schilderij.

Het schilderij is meer dan alleen een persoonlijke expressie; het weerspiegelt ook bredere maatschappelijke gevoelens van angst en onzekerheid aan het einde van de 19e eeuw. In een tijd van snelle industrialisatie, veranderende sociale structuren en wetenschappelijke ontdekkingen, voelden veel mensen zich vervreemd van de wereld om hen heen. Munch's werk werd daarom een symbool van de moderne psyche, die worstelt met gevoelens van isolatie en angst.

Beweging en dynamiek

Een van de meest opvallende kenmerken van De Schreeuw is het intense gevoel van beweging en vervorming in het landschap. De golvende lijnen van de lucht en het landschap geven het gevoel dat de natuur zelf in beroering is, alsof ze meeschreeuwt met de figuur. Dit gevoel van beweging creëert een dramatische spanning in het schilderij, wat bijdraagt aan de emotionele impact ervan.

De vervormde lijnen van de lucht en het water: De krommingen van de lucht en het water lijken te pulseren en draaien, wat een bijna hallucinatoir effect geeft. Deze vervormingen versterken de innerlijke onrust en emotionele intensiteit van het schilderij. De lucht is geschilderd in vurige tinten rood en oranje, wat een gevoel van dreiging en onheil oproept.
De vaste vormen van de brug: In contrast met de vervormde natuur is de brug waarop de figuur staat strak en recht. Deze rechte lijnen bieden een soort stabiliteit, maar tegelijkertijd lijken ze de figuur te isoleren van de rest van de wereld. De brug functioneert als een barrière tussen de figuur en de natuur, wat het gevoel van vervreemding versterkt.

De krommingen van de lucht en het water lijken te pulseren en draaien

Licht en kleur

De kleuren in De Schreeuw zijn krachtig en expressief, en Munch gebruikte ze om intense emoties over te brengen. Het kleurenpalet bestaat voornamelijk uit felle tinten rood, oranje, geel, blauw en zwart, die elkaar versterken om een sfeer van angst en onrust te creëren.

Rode en oranje lucht: De vurige kleuren van de lucht dragen bij aan de apocalyptische sfeer van het schilderij. De lucht lijkt bijna in brand te staan, wat het gevoel van dreiging en angst vergroot. Sommigen hebben gesuggereerd dat de rode lucht is geïnspireerd door een vulkaanuitbarsting die in 1883 plaatsvond en ongebruikelijke lichtverschijnselen in Europa veroorzaakte. Munch gebruikte deze kleuren echter waarschijnlijk meer voor hun symbolische waarde dan voor hun natuurlijke referentie.
Donkere figuur en brug: De figuur op de brug en de brug zelf zijn geschilderd in donkere tinten zwart en bruin. Deze donkere kleuren benadrukken de eenzaamheid en wanhoop van de figuur. De figuur lijkt bijna samengesmolten met de schaduwen, wat de idee versterkt dat hij is opgeslokt door de angst.

De figuur en de expressie

De centrale figuur in De Schreeuw is een van de meest iconische en herkenbare beelden in de kunst. Het is een geslachtsloze, vervormde figuur met een schedelachtig gezicht, dat een gevoel van onmenselijkheid en vervreemding oproept. De figuur lijkt niet alleen te schreeuwen, maar ook zelf de schreeuw van de natuur te horen.

De handgebaren: De figuur houdt zijn handen tegen zijn gezicht, wat een dramatische uitdrukking van angst en wanhoop benadrukt. Deze handgebaren zijn cruciaal in het overbrengen van de intensiteit van de emotie die de figuur ervaart. Ze suggereren een poging om de schreeuw te dempen of te verbergen, maar tegelijkertijd kunnen ze ook gezien worden als een gebaar van overgave aan de overweldigende angst.
De mond: De open mond van de figuur lijkt de schreeuw letterlijk uit te drukken. Munch gebruikte eenvoudige, maar krachtige lijnen om deze uitdrukking te creëren, wat het gezicht bijna maskerachtig maakt. De schreeuw wordt hierdoor universeel en abstract, een symbool van innerlijke angst dat iedereen kan herkennen.

Symboliek en interpretatie

De Schreeuw is vaak geïnterpreteerd als een symbool van existentiële angst, een thema dat Munch gedurende zijn hele carrière verkende. De intense emoties van de figuur, het vervormde landschap en de dreigende kleuren suggereren een wereld waarin het individu vervreemd is van zowel zichzelf als de natuur.

Existentiële angst: De figuur in De Schreeuw kan worden gezien als een visuele uitdrukking van de existentiële angst en wanhoop die veel mensen voelen in een moderne, geïndividualiseerde wereld. De schreeuw is niet alleen een uiting van persoonlijke pijn, maar ook een symbolische schreeuw van de mensheid in het algemeen, gevangen in een wereld vol onzekerheid en angst.
Vervreemding: De figuur staat op een brug, afgescheiden van de natuur en de andere mensen in het schilderij, die op de achtergrond te zien zijn. Dit benadrukt het gevoel van vervreemding dat de figuur ervaart, gescheiden van zowel zijn omgeving als zijn medemensen. Het benadrukt de eenzaamheid en isolatie die kenmerkend zijn voor de moderne ervaring, een thema dat steeds terugkomt in Munch's werk.

Munch maakte gebruik van expressieve penseelstreken, wat je duidelijk ziet in dit detail.
Ook zie je hier dat de lucht en het landschap naar de figuur in het midden lijkt te bewegen.

Penseeltechniek en compositie

Munch gebruikte in De Schreeuw een expressieve schilderstijl, waarbij hij de verf op een losse, bijna agressieve manier op het doek aanbracht. Zijn penseelstreken zijn dik en ruw, wat bijdraagt aan de intensiteit van het werk en het gevoel van haast en emotie versterkt.

Expressieve penseelstreken: De dikke, kronkelende penseelstreken van de lucht en het landschap geven het werk een voelbare energie. Deze techniek maakt de emotionele spanning van het schilderij bijna tastbaar. De manier waarop de verf is aangebracht versterkt het idee van een innerlijke storm die zich manifesteert in het landschap zelf.
Centrering van de figuur: De figuur is centraal geplaatst in de compositie, wat alle aandacht naar zijn schreeuwende expressie trekt. De gebogen lijnen van de lucht en het landschap lijken naar de figuur toe te bewegen, waardoor hij het middelpunt van de emotionele kracht van het schilderij wordt.

In het kort

De Schreeuw van Edvard Munch is meer dan een visuele weergave van angst; het is een krachtige uitdrukking van de menselijke conditie in een wereld vol onzekerheid en vervreemding. Het gebruik van kleur, beweging en expressieve penseelstreken versterkt de intense emotionele impact van het werk, waardoor het een universeel symbool van angst en wanhoop is geworden. Munch's schilderij blijft een van de meest invloedrijke kunstwerken in de moderne kunstgeschiedenis, met een blijvende relevantie in zijn uitbeelding van de innerlijke strijd van het individu.