Las Meninas

Las Meninas (De hofdames)

Door: Diego Velázquez
Stijl: Barok
Materiaal: Olieverf op doek
Jaar: 1656
Afmeting: 318 × 276 cm

Het schilderij

Las Meninas   is een van de meest intrigerende en complexe schilderijen uit de kunstgeschiedenis. Het enorme doek toont een momentopname in het Spaanse hofleven van de 17e eeuw. Centraal staat de vijfjarige Infanta Margarita Teresa, omringd door haar hofdames, bedienden, een hond en zelfs Velázquez zelf, die zichzelf schilderend in beeld brengt.

Het werk hangt tegenwoordig in het Museo del Prado in Madrid en wordt beschouwd als een van de grootste meesterwerken uit de barok.

Ontstaan en Achtergrond

Velázquez  was hofschilder van koning Filips IV van Spanje. In de periode dat hij Las Meninas maakte, bevond hij zich op het hoogtepunt van zijn carrière. Het schilderij werd waarschijnlijk geschilderd in de koninklijke residentie, het Alcázar van Madrid, en geeft een zeldzame blik achter de schermen van het Spaanse hof.

Het doek werd in 1656 voltooid en kreeg pas later de titel Las Meninas. Het schilderij werd eeuwenlang bewonderd door kunstenaars en kunsthistorici, waaronder Francisco Goya en Pablo Picasso, die er hun eigen interpretaties op maakten.

De compositie en voorstelling

Las Meninas is een ware puzzel van perspectieven en blikken. Het tafereel speelt zich af in een ruime zaal met hoog plafond. De jonge Infanta Margarita Teresa staat centraal, terwijl haar hofdames zich naar haar toe buigen. Velázquez schilderde zichzelf links, bezig met een enorm doek, terwijl hij recht naar de toeschouwer kijkt.

Op de achtergrond hangt een spiegel waarin koning Filips IV en koningin Mariana te zien zijn, wat suggereert dat zij buiten beeld staan, precies op de plaats van de kijker. Dit slimme spel met perspectief en reflectie maakt dat de toeschouwer deel wordt van de scène.

Infanta Margarita Teresa met de gerestaureerde wang na brandschade

Restauratie en schade

Door de eeuwen heen heeft Las Meninas verschillende verhuizingen, branden en restauraties doorstaan. Tijdens een brand in het Koninklijk Alcázar van Madrid in 1734, waar het schilderij toen hing, liep het werk aanzienlijke schade op. Hoewel het doek kon worden gered, raakten delen ervan, waaronder de wang van Infanta Margarita Teresa, zwaar beschadigd. Deze beschadigingen werden later zorgvuldig gerestaureerd door hofschilder Juan García de Miranda.

Symboliek en betekenis

Velázquez’ Las Meninas is niet slechts een groepsportret; het is een kunstwerk vol lagen en symboliek:

• Spiegel en macht: De spiegel weerspiegelt de koning en koningin, waarmee hun aanwezigheid voelbaar wordt zonder hen daadwerkelijk te tonen.

• Kunstenaarsstatus: Door zichzelf in actie en op dezelfde schaal als de koninklijke familie af te beelden, verheft Velázquez zijn status van schilder tot hofwaardige kunstenaar.

• Perspectiefspel: Het schilderij onderzoekt de relatie tussen werkelijkheid en kunst, toeschouwer en onderwerp, kunstenaar en opdrachtgever.

• Informeel moment: In tegenstelling tot de stijve hofportretten uit die tijd, toont Velázquez een levendig, bijna fotografisch moment.

Stijl en techniek

Velázquez schilderde in een losse, natuurlijke stijl die typerend is voor de Spaanse barok. Zijn beheersing van licht en ruimte maakt het werk uitzonderlijk:

• Lichtinval: Het licht valt vanaf rechts en benadrukt de figuren, waardoor er een dramatisch maar realistisch effect ontstaat.

• Realistische details: Velázquez gebruikte subtiele penseelstreken om stoffen, gezichtsuitdrukkingen en perspectief tot leven te brengen.

• Diepte en ruimte: Door gebruik van diagonale lijnen, het open deurkozijn achteraan en de spiegel creëert hij een verbluffend gevoel van diepte.

Figuren en details

Het schilderij is gevuld met interessante personages en details:

• Infanta Margarita Teresa: Het vijfjarige prinsesje is het stralende middelpunt, met blonde krullen en een kostbare jurk.

• De hofdames (meninas) en bedienden: Zij buigen zich naar de Infanta toe in een scène vol beweging.

• De hond: Een grote mastiff ligt ontspannen op de voorgrond en voegt een vleugje realisme toe.

• Velázquez zelf: De schilder beeldt zichzelf af, waarmee hij zijn eigen rol en status benadrukt.

• Spiegel en achterdeur: Deze elementen geven het werk zijn complexe compositie en suggereren beweging en diepte.