De Dom van Speyer in Duitsland
Romaans
Periode: rond 900 - 1200
De Romaanse architectuur is een van de eerste grote bouwstijlen van de middeleeuwen en domineerde West-Europa van de 10e tot en met de 12e eeuw. Deze stijl werd vooral toegepast in kerken, kloosters en kastelen en staat bekend om zijn robuuste en massieve uitstraling. De gebouwen zijn vaak eenvoudig van opzet, met dikke stenen muren, smalle vensters en een overwegend horizontale structuur, wat een gevoel van stabiliteit en zwaartekracht uitstraalt. Hierdoor hadden Romaanse bouwwerken niet alleen een imposante, maar ook een defensieve functie, vooral in een tijd waarin veiligheid en bescherming tegen aanvallen essentieel waren.
De naam “Romaans” verwijst naar de invloed van de Romeinse bouwkunst, die vooral zichtbaar is in de kenmerkende halfronde bogen, stevige zuilen en het gebruik van zware stenen constructies. Deze stijl werd ontwikkeld in een periode waarin de klassieke Romeinse architectuur opnieuw werd gewaardeerd en aangepast aan de bouwtechnieken en behoeften van de middeleeuwse samenleving.
De regionale stijlen
Hoewel de Romaanse bouwstijl in heel Europa te herkennen is aan zijn massieve muren en ronde bogen, ontwikkelde elke regio zijn eigen varianten, beïnvloed door lokale bouwtradities, materialen en culturele achtergronden. Hieronder zie je de specifieke stijlen van een aantal landen binnen Europa.
Frankrijk
In Frankrijk was de Romaanse architectuur vaak monumentaal en rijk versierd. Kerken en kathedralen werden hier op grote schaal gebouwd, met indrukwekkende westgevels die vaak gevuld waren met gedetailleerde beeldhouwwerken. Vooral de ingangen en kapitelen van zuilen waren rijk gedecoreerd met Bijbelse taferelen, waardoor de Romaanse bouwkunst in Frankrijk een uitgesproken expressieve uitstraling kreeg. Daarnaast werd er al vroeg geëxperimenteerd met ribgewelven, wat later een van de kerntechnieken van de gotische architectuur zou worden.
Duitsland
In Duitsland kreeg de Romaanse architectuur een meer symmetrische en stevige uitstraling. Kenmerkend voor deze regio was het gebruik van dubbele apsissen, waarbij zowel aan de voorkant als de achterkant van de kerk een halfronde uitbouw aanwezig was. Dit gaf de kerken een uitgebalanceerde en monumentale structuur. Ook waren Duitse Romaanse kerken vaak voorzien van grote vierkante torens, die de stevige en imposante uitstraling nog verder versterkten. Decoratie speelde een minder prominente rol dan in Frankrijk, waardoor de aandacht vooral op de massieve structuur en krachtige vormgeving lag.
Voorbeeld van de Franse stijl: Abdij van Cluny, Saône-et-Loire, Frankrijk
Foto afkomstig van Flickr.com
Voorbeeld van de Duitse stijl: Dom van Mainz
Italië
In Italië werd de Romaanse bouwstijl sterk beïnvloed door de klassieke oudheid. De gebouwen in deze regio ogen vaak lichter en eleganter dan hun noordelijke tegenhangers. Zuilengalerijen, open gevels en ronde bogen verwezen duidelijk naar de Romeinse bouwkunst. Daarnaast werd er veel gebruikgemaakt van marmer en mozaïeken, waardoor de decoratie verfijnder en kleurrijker was dan in andere Europese landen. Een opvallend element in de Italiaanse Romaanse architectuur is het gebruik van vrijstaande klokkentorens, ofwel campaniles, die vaak los van de kerk werden gebouwd en een belangrijk onderdeel van het stadsbeeld vormden.
Spanje
In Spanje kreeg de Romaanse architectuur een unieke wending door de invloed van de islamitische Moorse bouwstijl. Dit uitte zich onder andere in hoefijzervormige bogen en een verfijnde, vaak geometrische decoratie. Bovendien werden Spaanse Romaanse kerken en kastelen gekenmerkt door een robuuste en verdedigende uitstraling, wat mede te maken had met de voortdurende strijd tijdens de Reconquista, waarin christelijke koninkrijken het Iberisch schiereiland heroverden op de Moren. In veel delen van Spanje werd baksteen in plaats van natuursteen gebruikt, vooral in droge gebieden waar ander bouwmateriaal schaars was.
Engeland
In Engeland stond de Romaanse stijl bekend als de Normandische architectuur, geïntroduceerd na de Normandische verovering van 1066. Engelse Romaanse kerken en kastelen werden gekenmerkt door hun krachtige, vierkante torens en massieve muren, waardoor ze een zeer robuust en militair karakter kregen. Grote ronde bogen en zware pijlers domineerden het interieur, terwijl de lengte van het schip vaak groter was dan bij Romaanse kerken op het vasteland. In tegenstelling tot de Franse Romaanse stijl lag in Engeland de nadruk minder op decoratie en meer op de imposante en verdedigende uitstraling van de gebouwen.
Voorbeeld van de Italiaanse stijl: De dom van Pisa
Voorbeeld van de Spaanse stijl: Kathedraal van Zamora
Voorbeeld van de Engelse stijl: De Tower of London
Kenmerken Romaanse architectuur
Dikke, zware muren – Zorgden voor stevigheid en bescherming, maar beperkten de mogelijkheden voor grote ramen.
Ronde bogen – Gebruikt voor deuren, ramen en gewelven, geïnspireerd op de Romeinse bouwstijl.
Kleine ramen – Omdat de muren zo dik waren, waren er maar kleine openingen mogelijk. Dit zorgde voor een relatief donker interieur.
Tongewelven – Halfronde gewelven die de daken ondersteunden, een belangrijk verschil met de latere gotische spitsbogen.
Stevige pilaren en zuilen – Ondersteunden de gewelven en bogen, vaak versierd met eenvoudige kapitelen.
Vierkante of ronde torens – Romaanse kerken en kastelen hadden vaak robuuste torens die symbool stonden voor macht en stabiliteit.
Sculpturale decoratie – Gevels en kapitelen waren vaak versierd met reliëfs en beeldhouwwerk, meestal met Bijbelse thema’s of symbolische dieren en figuren.
Belangrijke architecten uit deze periode
Benedetto Antelami (ca. 1150-1230) – Italië
Antelami was zowel een architect als beeldhouwer en speelde een belangrijke rol in de overgang van de romaanse naar de gotische stijl.
- Belangrijke werken:
- Baptisterium van Parma
- Kathedraal van Parma
Buscheto (ca. 11e eeuw) – Italië
Buscheto was de architect van een van de meest iconische romaanse bouwwerken in Italië.
- Belangrijke werken:
- Kathedraal van Pisa (begin Piazza dei Miracoli-complex)
Rainerius (12e eeuw) – Italië
Rainerius wordt vaak genoemd als een van de architecten die betrokken waren bij de voltooiing van de Dom van Pisa.
- Belangrijke werken:
- Torre Pendente di Pisa (Scheve Toren van Pisa)
Maître de l’Œuvre de Saint-Sernin (12e eeuw) – Frankrijk
Deze onbekende meester wordt beschouwd als de architect van een van de grootste romaanse kerken in Frankrijk.
- Belangrijke werken:
- Basiliek van Saint-Sernin (Toulouse)
Raymondus (ca. 12e eeuw) – Spanje
Vermoedelijk betrokken bij de bouw van de Kathedraal van Santiago de Compostela, een van de belangrijkste romaanse pelgrimskerken.
- Belangrijke werken:
- Kathedraal van Santiago de Compostela (De originele romaanse structuur)