De Nachtwacht

De Nachtwacht

Door: Rembrandt van Rijn
Stijl: Barok
Materiaal: Olieverf op doek
Jaar: 1642
Huidige afmeting: 379,5 × 453,5 cm

Naam

Officieel heet dit schilderij De compagnie van kapitein Frans Banning Cocq en luitenant Willem van Ruytenburch maakt zich gereed om uit te marcheren.

De Nachtwacht is een meesterwerk van de Nederlandse schilder Rembrandt van Rijn. Het schilderij is een van de beroemdste werken uit de Nederlandse Gouden Eeuw en hangt in het Rijksmuseum in Amsterdam. Hoewel het algemeen bekend is als "De Nachtwacht", is deze titel eigenlijk een misverstand dat ontstond in de 18e eeuw, toen het schilderij, bedekt door vernislagen, leek alsof het een nachtelijke scène weergaf. De vernislagen zijn sindsdien verwijderd, en het werk blijkt een tafereel bij daglicht te zijn.

Ontstaan en Achtergrond

Het schilderij werd in 1642 besteld door de schuttersgilde van Amsterdam, een soort burgerwacht die verantwoordelijk was voor de verdediging van de stad. Dit type schuttersstuk was een populair genre in de Nederlandse schilderkunst van die tijd, maar wat Rembrandt deed met De Nachtwacht was revolutionair.

Tot dat moment werden schuttersstukken meestal als stijve groepsportretten weergegeven, waarin elk figuur evenveel aandacht kreeg. Rembrandt brak met deze traditie door een dramatisch, dynamisch tafereel te creëren, waarin de figuren in actie lijken te zijn, met een sterke nadruk op licht en schaduw om de beweging en het drama van de scène te versterken.

Kapitein Frans Banning Cocq en  Willem van Ruytenburch

Gebruik van licht en schaduw

Een van de meest opvallende kenmerken van De Nachtwacht is Rembrandts meesterlijke gebruik van clair-obscur, het contrast tussen licht en donker, om de compositie dramatisch en dynamisch te maken. Rembrandt gebruikt het licht op strategische wijze om bepaalde personages en details naar voren te brengen.

• Kapitein Frans Banning Cocq en zijn luitenant, Willem van Ruytenburch, staan centraal in de compositie (zie foto hierboven) en worden letterlijk in het licht gezet, waardoor de aandacht van de kijker meteen naar hen wordt getrokken. Cocq is gehuld in het zwart met een rode sjerp, terwijl Van Ruytenburch felgeel gekleed is. Dit kleurcontrast versterkt het idee van leiderschap en actie.
• De lichtinval lijkt van linksboven te komen en valt op de gezichten van enkele figuren, zoals de trommelaar en het mysterieuze meisje, maar ook op specifieke objecten, zoals de vlaggenstok en de lans. Dit zorgt voor een dramatische belichting van de scène, waarbij sommige delen in diepe schaduw zijn gehuld, wat het gevoel van diepte en beweging versterkt.

Compositie en beweging

Waar traditionele schuttersstukken een statische opstelling van figuren tonen, creëert Rembrandt een dynamische compositie vol beweging. De personages lijken zich voor te bereiden om op mars te gaan, wat het schilderij een gevoel van energie en anticipatie geeft.

• De diagonale lijnen in de compositie, zoals de lancier aan de rechterkant en de vlag aan de linkerkant, dragen bij aan het gevoel van beweging. De manier waarop sommige figuren naar voren stappen, zoals Frans Banning Cocq met zijn uitgestoken hand, en de militaire attributen zoals geweren, hellebaarden en trommels versterken de actie in de scène.
• De figuren zijn niet allemaal even zichtbaar; sommigen zijn deels verborgen achter andere personages of duiken op uit de schaduwen. Dit creëert een complexere en natuurlijkere compositie, alsof we een momentopname van een levende gebeurtenis zien in plaats van een geënsceneerde groepsfoto.

Symboliek en bijzondere details

Rembrandts schilderijen staan bekend om hun subtiele symboliek, en De Nachtwacht bevat ook enkele interessante details die geladen zijn met betekenis:

• Het meisje in het licht: Dit figuur is een van de meest mysterieuze en symbolische elementen van het schilderij. Ze draagt een dode kip aan haar riem, wat mogelijk een verwijzing is naar de klauwen van de schutters (een symbool van de schuttersgilde). Haar opvallende aanwezigheid en de gouden gloed om haar heen hebben geleid tot vele interpretaties. Sommigen geloven dat ze de personificatie van het gilde is, terwijl anderen denken dat ze puur als esthetisch contrast dient.
• De trommelaar: Aan de rechterkant zien we een jongen die op een trommel slaat. Dit is een traditioneel symbool van militaire activiteit, wat de actie in het schilderij verder versterkt.
• De hond: Er is een hond te zien aan de voeten van enkele figuren, en hoewel het geen groot onderdeel van het schilderij is, is het een typisch Rembrandt-detail dat een vleugje realisme en informele sfeer toevoegt aan de scene.

Kleurgebruik

Rembrandts gebruik van kleur in De Nachtwacht is relatief gedempt, met veel aardetinten, zwart en wit. De enige felle kleuren zijn de rode sjerp van kapitein Cocq en de gouden kleding van zijn luitenant, wat helpt om deze hoofdfiguren te benadrukken. De algehele warme tinten en het gedempte kleurenpalet dragen bij aan de dramatische sfeer van het schilderij en de nadruk op licht en schaduw.

Schade en restauratie

In 1715 werd De Nachtwacht verplaatst naar het stadhuis van Amsterdam, waar het werd ingekort om in de ruimte te passen. Hierdoor zijn delen van het oorspronkelijke schilderij verloren gegaan. Het schilderij is ook meerdere keren beschadigd door vandalisme, onder meer in 1975 toen een man het werk met een mes aanviel. Gelukkig is het schilderij  succesvol gerestaureerd.

Signering

Rembrandt heeft zijn signatuur geplaatst op de zijkant van de onderste trede, gedeeltelijk verborgen onder de rechtervoet van het meisje. Zijn handtekening is subtiel geïntegreerd in de compositie, waardoor het deel uitmaakt van de scène.