◄Vorige  -     Volgende ► 

Hôtel National des Invalidex - Parijs

Barok

Periode: ca. 1600 - 1750

Barokarchitectuur is een bouwstijl die zich ontwikkelde in Europa vanaf het begin van de 17e eeuw en zijn hoogtepunt bereikte in de eerste helft van de 18e eeuw. De stijl ontstond in Italië, met name in Rome, en verspreidde zich vervolgens over de rest van Europa en zelfs daarbuiten. Barok werd aanvankelijk gebruikt als een instrument van de Contrareformatie: de katholieke kerk wilde de gelovigen imponeren en emotioneel raken met dramatische en weelderige architectuur. Later werd de stijl overgenomen door vorsten en aristocraten als een manier om hun macht en rijkdom te benadrukken.
Barokke architectuur is rijk aan versieringen, dynamische vormen en een spel van licht en schaduw, wat zorgt voor een theatrale uitstraling. In contrast met de symmetrische renaissance introduceerde de barok gebogen lijnen, complexe composities en illusionistische effecten die architectuur, schilderkunst en beeldhouwkunst naadloos deden samenvloeien.
De stijl vond niet alleen toepassing in kerken en paleizen, maar ook in burgerlijke en stedelijke architectuur, waarbij hele stadspleinen werden ontworpen volgens barokke principes.

De regionale stijlen

Barokarchitectuur kende verschillende regionale stijlen, afhankelijk van lokale tradities, materialen en politieke invloeden.
Op deze manier kreeg barokarchitectuur in verschillende regio’s een eigen gezicht, waarbij de kernprincipes van dramatiek, monumentaliteit en decoratie telkens op een andere manier werden geïnterpreteerd.

Italië

In Italië, waar de barok ontstond, werd de stijl gekenmerkt door dynamische gevels met golvende lijnen, illusionistische plafondschilderingen en een harmonieuze combinatie van architectuur, beeldhouwkunst en schilderkunst. Belangrijke architecten zoals Gian Lorenzo Bernini, Francesco Borromini en Carlo Maderno speelden een sleutelrol in de ontwikkeling van deze stijl, met iconische gebouwen zoals de Sint-Pietersbasiliek en de kerk van San Carlo alle Quattro Fontane in Rome.

Frankrijk

In Frankrijk nam de barok een formelere en symmetrische vorm aan, met grootschalige ontwerpen die de macht van de absolute monarchie benadrukten. Franse barokgebouwen, zoals het Paleis van Versailles en Les Invalides in Parijs, waren monumentaal en statig, met een strengere compositie en minder dynamische vormen dan hun Italiaanse tegenhangers. Architecten zoals Jules Hardouin-Mansart ontwikkelden een stijl die de vorstelijke grandeur van Lodewijk XIV perfect weerspiegelde.

Voorbeeld van de Italiaanse stijl: Sint-Pietersbasiliek in Rome

Voorbeeld van de Franse stijl: Paleis van Versailles

Spanje

In Spanje en zijn Latijns-Amerikaanse koloniën ontwikkelde zich een uitbundige variant van de barok, bekend als de Churriguereske stijl. Deze stijl kenmerkte zich door extreem gedetailleerde en ornamentale gevels, waarin religieuze symboliek en rijke versieringen een belangrijke rol speelden. De Kathedraal van Santiago de Compostela en de jezuïetenkerk La Compañía de Jesús in Quito zijn sprekende voorbeelden van deze exuberante stijl, waarin architectuur en beeldhouwkunst bijna naadloos in elkaar overlopen.

 

Duitsland en Oostenrijk

In Duitsland en Oostenrijk kreeg de barok een eigen interpretatie, vooral zichtbaar in de zogenaamde Zuid-Duitse barok en rococo. Kerken en paleizen in deze regio’s, zoals de Würzburg Residentie en de abdij van Melk in Oostenrijk, onderscheiden zich door lichte interieurs, rijk beschilderde plafonds met illusionistische fresco’s en een speelse, elegante decoratie. Architecten zoals Balthasar Neumann en Johann Bernhard Fischer von Erlach waren toonaangevend in deze stijl en creëerden gebouwen met een bijna etherische uitstraling.

 

Voorbeeld van de Spaanse stijl:  Kathedraal van Santiago de Compostela

Voorbeeld van Duits/Oostenrijkse stijl: Abdij van Melk in Oostenrijk

Nederland

In Nederland, waar het protestantisme dominant was, nam de barok een veel soberder en functioneler karakter aan. Hoewel decoratie niet volledig werd vermeden, was de Nederlandse barok minder uitbundig dan in katholieke landen. Baksteen bleef een veelgebruikt materiaal, en klassieke elementen zoals pilasters en frontons werden op een ingetogen manier toegepast. Het Paleis op de Dam in Amsterdam is een goed voorbeeld van deze meer terughoudende, doch statige variant van de barok.

Voorbeeld van de Nederlandse stijl: Paleis op De Dam - Amsterdam

Kenmerken Barok  

Dynamische vormen en asymmetrie - Barokke gebouwen breken met de statische, harmonieuze lijnen van de renaissance. Er wordt veel gebruik gemaakt van gebogen gevels, ovale plattegronden en vloeiende overgangen tussen verschillende bouwdelen.

Theatrale en expressieve decoratie - Gebouwen zijn rijkelijk versierd met beeldhouwwerken, zuilen, pilasters, ornamenten en schilderingen die de dramatiek versterken. Vaak worden ook illusionistische fresco’s gebruikt om plafonds oneindig hoog te laten lijken.

Spel van licht en schaduw - Door de toepassing van concave en convexe gevels, diepe nissen en reliëfs ontstaat er een dynamisch effect waarbij het licht de architectuur lijkt te ‘vormen’.

Monumentaliteit en grootsheid - Barokke architectuur straalt grandeur uit, vooral bij paleizen en kerken. Hoge koepels, uitbundige gevels en kolossale zuilen benadrukken de macht van kerk en staat.

Gebruik van koepels en kolommen - Veel barokke kerken hebben imposante koepels die een hemels effect creëren. Kolommen en pilasters versterken de verticale dynamiek van het gebouw.

 

Belangrijke architecten uit deze periode

Gian Lorenzo Bernini (1598-1680) – Italië

Bernini was niet alleen een architect, maar ook een beeldhouwer en schilder. Hij wordt beschouwd als een van de grootste barokkunstenaars en had een enorme invloed op de architectuur van Rome. Zijn werken kenmerken zich door dramatische effecten, dynamische vormen en de integratie van beeldhouwkunst in architectuur.

  • Belangrijke werken:
    • Sint-Pietersplein en de kolonnades (Rome)
    • Baldakijn van de Sint-Pietersbasiliek (Rome)
    • Kerk van Sant'Andrea al Quirinale (Rome)

 

Francesco Borromini (1599-1667) – Italië

Borromini was een vernieuwende architect die experimenteerde met complexe geometrische vormen en golvende gevels. Zijn werk wordt gekenmerkt door een sterke expressiviteit en een uniek spel met licht en schaduw.

  • Belangrijke werken:
    • San Carlo alle Quattro Fontane (Rome)
    • Sant'Ivo alla Sapienza (Rome)
    • Oratorio dei Filippini (Rome)

 

Guarino Guarini (1624-1683) – Italië

Guarini was een priester-architect die werkte in de barokke traditie, maar ook invloeden van de islamitische en gotische architectuur verwerkte in zijn ontwerpen. Zijn werken bevatten vaak complexe koepelconstructies en geometrische patronen.

  • Belangrijke werken:
    • Capella della Sacra Sindone (Turijn)
    • Palazzo Carignano (Turijn)
    • San Lorenzo (Turijn)

 

Jules Hardouin-Mansart (1646-1708) – Frankrijk

Mansart was de hofarchitect van koning Lodewijk XIV en een van de belangrijkste figuren in de Franse barok. Zijn stijl was monumentaal en symmetrisch, met een elegante en statige uitstraling.

  • Belangrijke werken:
    • Paleis van Versailles, inclusief de Spiegelzaal
    • Les Invalides (Parijs)
    • Place Vendôme (Parijs)

 

Johann Bernhard Fischer von Erlach (1656-1723) – Oostenrijk

Fischer von Erlach was een invloedrijke architect in het Heilige Roomse Rijk en introduceerde de Italiaanse barok in Oostenrijk. Zijn ontwerpen combineren grandeur met een klassieke invloed.

  • Belangrijke werken:
    • Karlskirche (Wenen)
    • Schönbrunn Paleis (Wenen)
    • Collegiate Church in Salzburg

 

Johann Balthasar Neumann (1687-1753) – Duitsland

Neumann was een meester van de Zuid-Duitse barok en rococo. Zijn werken zijn beroemd om hun luchtige, bijna zwevende interieurs, met prachtige fresco’s en illusionistische decoraties.

  • Belangrijke werken:
    • Würzburg Residentie (met frescoschilderingen van Tiepolo)
    • Vierzehnheiligen Basiliek (Beieren)
    • Neresheim Abdij

 

Fernando de Casas Novoa (1670-1750) – Spanje

Casas Novoa was een van de meest prominente barokarchitecten in Spanje en werd vooral bekend om zijn uitbundige gevelontwerpen in de churriguereske stijl (een extreem gedecoreerde vorm van Spaanse barok).

  • Belangrijke werken:
    • Westfaçade van de Kathedraal van Santiago de Compostela
    • Klooster van San Martín Pinario (Santiago de Compostela)