Buste van Costanza Buonarelli door Bernini
Barok
Periode: ca. 1600-1750
De Barokperiode wordt gekenmerkt door dynamiek, emotie en grandeur. In deze tijd wilde de beeldhouwkunst indruk maken en de toeschouwer direct aanspreken.
Barokkunstenaars gebruikten theatrale effecten, beweging en dramatische composities om sterke emoties op te roepen en een gevoel van betrokkenheid te creëren.
Deze stijl werd vaak ingezet door de Katholieke Kerk als onderdeel van de Contrareformatie, waarbij kunst een krachtig middel was om de gelovigen te inspireren en overtuigen. Beeldhouwkunst in de Barok combineerde technische meesterschap met een indrukwekkende dramatiek en creëerde werken die zowel spiritueel als werelds waren.
Barok in verschillende regio's
Italiaanse Barok
De Italiaanse Barok was het epicentrum van deze kunststijl en introduceerde monumentale werken met een overweldigende emotionele en visuele impact. Kunstenaars zoals Gian Lorenzo Bernini domineerden deze stroming met hun meesterlijke techniek en verhalende kracht.
Voorbeeld: Bernini’s "Extase van de Heilige Theresia" (1647-1652) in de Santa Maria della Vittoria in Rome toont een dramatisch moment van spirituele vervoering. Het werk combineert beweging, licht en expressie om de toeschouwer volledig te betrekken.
Bernini’s "Extase van de Heilige Theresia"
Vlaamse Barok
De Vlaamse Barok werd sterk beïnvloed door de Italiaanse meesters, maar voegde een eigen regionale flair toe. Beeldhouwers zoals Peter Paul Rubens (voornamelijk als schilder) en anderen creëerden werken die religieuze thema’s combineerden met rijke decoratieve elementen en dramatische poses.
Voorbeeld: In de sculpturale decoraties van kerken in Antwerpen, zoals de Sint-Carolus Borromeuskerk, worden dynamische vormen en weelderige ornamenten gecombineerd.
Een van de sculpturen die je kunt zien in de Sint-Carolus Borromeuskerk in Antwerpen
Franse Barok
In Frankrijk werd de Barokstijl strakker en formeler, vaak aangepast aan de smaak van het koninklijke hof. De beeldhouwkunst in deze periode was groots en imposant, bedoeld om de macht en prestige van het Franse absolutisme te benadrukken.
Voorbeeld: De decoratieve sculpturen in het Paleis van Versailles, zoals de Fontein van Latona, stralen macht en harmonie uit.
Fontein van Latona in de tuinen van Versaille
Spaanse Barok
De Spaanse Barok benadrukte religieuze devotie en intense emotionaliteit. Beeldhouwers zoals Gregorio Fernández creëerden levensechte polychrome sculpturen die gebruikt werden in religieuze processies en bedoeld waren om diep spirituele ervaringen op te roepen.
Voorbeeld: Fernández’ "Christus Gebonden aan de Kolom" (ca. 1619) toont een rauwe emotionele kracht.
Fernández’ "Christus Gebonden aan de Kolom"
Kenmerken van de Barok
Dynamiek en beweging
Beelden uit de Barok lijken vaak in beweging te zijn, met vloeiende lijnen en expressieve poses.
Dramatische expressie
Emoties worden op een krachtige manier uitgebeeld, vaak met intense gezichtsuitdrukkingen en gebaren.
Licht en schaduw
Beeldhouwers maakten gebruik van diepe reliëfs en contrasterende texturen om het lichtspel te versterken.
Theatrale composities
Barokkunst gebruikt complexe en vaak asymmetrische composities om een dramatisch effect te creëren.
Religieuze en mythologische thema’s
Beeldhouwkunst werd gebruikt om verhalen te vertellen die morele lessen en spirituele boodschappen overbrachten.
Symboliek en functie
Barokbeeldhouwkunst was rijk aan symboliek en allegorie. Religieuze beelden verwezen naar thema’s als verlossing, lijden en extase, terwijl mythologische werken vaak menselijke deugden en zwakheden uitbeeldden. Door het gebruik van dramatische gebaren en realistische details versterkten kunstenaars de boodschap van hun werk. De interactie tussen beeld, architectuur en licht creëerde een geheel dat zowel visueel indrukwekkend als spiritueel diepgaand was.
Materialen en technieken
Materialen: Kunstenaars gebruikten marmer voor zijn verfijnde uitstraling en brons voor de gedetailleerde afwerking. Goudvergulde ornamenten en polychrome beelden (geschilderde sculpturen) waren ook populair.
Technieken:
- Hogere reliëfs: Barokbeeldhouwers maakten vaak gebruik van diepe reliëfs om een gevoel van diepte en beweging te creëren.
- Dynamische poses: Door het gebruik van contrapposto en torsie in figuren, lijken sculpturen in actie te zijn.
- Interactie met de ruimte: Barokbeelden waren vaak ontworpen om te integreren in architecturale omgevingen, zoals altaren en fonteinen.
- Polychromie: Het schilderen van beelden in levendige kleuren, vooral in Spanje, werd gebruikt om de werken realistischer en emotioneel krachtiger te maken.
Belangrijke Kunstenaars en Werken
Gian Lorenzo Bernini (1598-1680)
"Extase van de Heilige Theresia" (1647-1652): Een meesterwerk van emotie en beweging.
"Apollo en Daphne" (1622-1625): Een dynamisch werk dat het moment van transformatie uitbeeldt.
Gregorio Fernández (1576-1636)
"Christus Gebonden aan de Kolom" (ca. 1619): Een krachtig en emotioneel geladen beeld.
François Girardon (1628-1715):
"Apollo met de Nymfen" (1666-1675): Een decoratief werk in de tuinen van Versailles dat elegantie en harmonie uitstraalt.