Paul Cézanne
Paul Cézanne
1839–1906
Paul Cézanne wordt vaak de “vader van de moderne kunst” genoemd. Zijn zoektocht naar structuur, orde en vorm maakte hem tot een scharnierfiguur tussen impressionisme en kubisme. Waar zijn tijdgenoten het vluchtige licht wilden vangen, zocht Cézanne naar de blijvende, onderliggende constructie van de natuur.
Geboren in Aix-en-Provence als zoon van een rijke bankier, had hij de vrijheid om te experimenteren, maar ook te kampen met verwachtingen. Zijn vader wilde dat hij advocaat werd, maar Cézanne koos vastberaden voor de schilderkunst. Hij studeerde kort aan de École des Beaux-Arts in Parijs, waar hij bevriend raakte met Émile Zola en de impressionisten.
Zijn werk werd aanvankelijk bespot om zijn “ruwe penseelstreek” en “vreemde vormen”, maar zijn volharding veranderde de schilderkunst voorgoed. Tegen het einde van zijn leven werd hij erkend als een visionair — een kunstenaar die niet alleen schilderde wat hij zag, maar ook wat hij dacht.
Vroege leven en opleiding
Cézanne werd geboren op 19 januari 1839 in Aix-en-Provence, in Zuid-Frankrijk. Zijn vader, Louis-Auguste Cézanne, was een welgestelde bankier en gaf zijn zoon financiële zekerheid, maar geen goedkeuring. Toch bleef Cézanne tekenen, aangemoedigd door zijn moeder en zijn jeugdvriend Émile Zola.
In 1861 vertrok hij naar Parijs, waar hij probeerde toegelaten te worden tot de École des Beaux-Arts — zonder succes. Toch bleef hij schilderen, beïnvloed door Delacroix, Courbet en later door Pissarro, die hem aanmoedigde om buiten te werken en het licht direct te observeren.
Een eigen koers
Hoewel hij enkele jaren met de impressionisten exposeerde, week Cézanne al snel af van hun spontaniteit. Voor hem ging schilderen niet om de vluchtigheid van het moment, maar om de blijvende structuur van de werkelijkheid. Hij bouwde zijn schilderijen langzaam op met korte, ritmische penseelstreken — als stenen in een muur.
Hij werkte traag, bedachtzaam en zonder haast. “Ik wil van het impressionisme iets stevigs maken, iets dat blijft zoals de kunst van de musea,” zei hij ooit. Zijn werk werd het fundament waarop Picasso en Matisse hun revolutie zouden bouwen.
De zoektocht naar vorm
Voor Cézanne was de natuur geen toevallige chaos, maar opgebouwd uit vaste vormen. Hij zag in alles de geometrie van de wereld: de kegel, de bol en de cilinder. Door die gedachte creëerde hij een nieuw ruimtelijk gevoel, waarin kleur en structuur één werden.
Zijn landschappen rond Aix-en-Provence, vooral van de Mont Sainte-Victoire, tonen dat streven naar harmonie. De berg werd zijn levenslange studieobject — steeds anders, maar altijd hetzelfde.
Stijl en techniek
Cézanne werkte met een uitzonderlijk analytische blik. Hij gebruikte korte, overlappende penseelstreken om kleurvlakken op te bouwen die tegelijk vorm én diepte gaven. In plaats van contouren te tekenen, liet hij de vormen ontstaan uit kleurverhoudingen.
Zijn palet bestond uit subtiele tonen van blauw, groen, oker en rood, die hij laag over laag aanbracht tot er een bijna tastbare structuur ontstond. Hij werkte zonder haast en bewaarde een ongelooflijke discipline: elk schilderij was een studie in balans tussen waarneming en constructie.
In zijn latere werk verdween de nadruk op perspectief; in plaats daarvan liet hij het beeld zelf “ademen” door verschuivende verhoudingen. Die vernieuwende aanpak legde de basis voor het kubisme — een logische voortzetting van Cézanne’s zoektocht naar orde.
De spanning tussen orde en emotie
Cézanne’s schilderijen lijken koel en berekend, maar onder die beheersing schuilt een diepe emotionaliteit. Zijn appels en peren liggen perfect in balans, maar lijken tegelijk te trillen van energie. Zijn landschappen ademen rust, maar ook een innerlijke onrust — een voortdurende zoektocht naar evenwicht tussen verstand en gevoel.
Deze spanning maakt zijn werk tijdloos. Het is niet de natuur die hij schildert, maar zijn ervaring van de natuur — gecontroleerd, doorvoeld en eeuwig in beweging.
Privéleven
Cézanne was een teruggetrokken man. In 1886 trouwde hij met Hortense Fiquet, met wie hij al jaren een geheime relatie had en een zoon, Paul, had gekregen. Zijn familie keurde het huwelijk niet goed, wat tot spanningen leidde.
Hij woonde het grootste deel van zijn leven in Aix-en-Provence, ver weg van de Parijse kunstwereld. Zijn relatie met vrienden als Zola verkoelde, vooral nadat Zola hem als tragisch personage afbeeldde in zijn roman L’Œuvre.
Laatste jaren en dood
In zijn laatste jaren werkte Cézanne onvermoeibaar door, vaak buiten in de regen en wind. In oktober 1906 werd hij tijdens het schilderen overvallen door een storm en liep een longontsteking op. Hij overleed kort daarna, op 22 oktober 1906, in zijn geboortestad Aix.
Pas na zijn dood kreeg hij de erkenning die hem tijdens zijn leven ontging. Zijn retrospectieve tentoonstelling in 1907 inspireerde een hele generatie kunstenaars, waaronder Picasso en Braque, en markeerde het begin van het kubisme.
Belangrijkste werken
- The Card Players (1890–1895) – Een serie boeren die in stilte kaarten spelen; een studie in concentratie en ritme.
- Mont Sainte-Victoire (meerdere versies, 1880–1906) – Een ode aan de berg bij Aix, waarin kleur en structuur samensmelten.
- Still Life with Apples (ca. 1895) – Een eenvoudig stilleven dat kracht en evenwicht uitstraalt.
- The Bathers (1898–1905) – Een groot doek waarin menselijke vormen samenvloeien met het landschap.
- The Basket of Apples (1893) – Een subtiel spel van perspectief en balans, dat de grenzen van realisme doorbreekt.
Interessante feitjes
De koppige perfectionist
Cézanne werkte vaak jaren aan één schilderij en vernietigde talloze doeken als ze niet voldeden aan zijn visie.
Een moeilijke vriend
Zijn jeugdvriend Émile Zola vereeuwigde hem in de roman L’Œuvre als een mislukte kunstenaar, wat hun vriendschap voorgoed beëindigde.
Appels als eeuwige modellen
Hij schilderde eindeloos stillevens met appels, omdat ze “nooit rot werden” en hun vormen ideaal waren om te bestuderen.
Een kunstenaar van stilte
Hij werkte bij voorkeur in afzondering, ver van Parijs: “Het geluid van een menselijke stem stoort me bij het schilderen.”
Voorloper van het kubisme
Picasso noemde Cézanne later “de vader van ons allemaal” — een erkenning voor zijn revolutionaire invloed.
Een dichter in vermomming
Cézanne beschouwde zichzelf in zijn jeugd eerder als dichter dan als schilder. Samen met zijn vriend Émile Zola las en schreef hij poëzie aan de oever van de rivier bij Aix — “met boeken in onze zakken en dromen in ons hoofd.”
Een naam zonder accent
Cézanne signeerde zijn werk altijd zonder accent op de “e”. In zijn geboortestreek Provence werd dat zo uitgesproken. Pas in Parijs begonnen anderen het verkeerd te schrijven — iets wat zijn nazaten later weer hebben hersteld.
Kunst met recordwaarde
Zijn late werken behoren vandaag tot de duurste schilderijen ter wereld. Zo werd Bouilloire et fruits (1888–1890) in 2019 verkocht voor ruim 59 miljoen dollar, en L’Estaque aux toits rouges (1883–1885) bracht in 2021 meer dan 55 miljoen op.
Hij stierf terwijl hij schilderde
Kort voor zijn dood schreef Cézanne: “Ik heb gezworen te sterven met mijn penseel in de hand” — en zo gebeurde het. Tijdens het schilderen in een storm stortte hij in en werd uren later bewusteloos gevonden. Een week later overleed hij aan een longontsteking, 67 jaar oud.