Mark Rothko

 

Mark Rothko
1903 - 1970

 

Mark Rothko was een van de belangrijkste figuren van het abstract expressionisme – een schilder die met kleur en ruimte emoties wist op te roepen die woorden te boven gingen. Zijn grote doeken met zachte, zwevende kleurvlakken lijken te ademen; ze nodigen de kijker uit tot stilte, reflectie en, soms, ontroering.

Rothko zag zijn kunst niet als decoratief, maar als spiritueel en existentieel. Hij wilde niet dat men zijn schilderijen “bekeek”, maar dat men erin verdween. Zijn werk balanceert tussen het intieme en het oneindige, tussen de menselijke ziel en de leegte van het universum.

Geboren als zoon van Joodse immigranten uit Letland, groeide hij op in de Verenigde Staten. Zijn jeugd, getekend door armoede, verlies en een zoektocht naar identiteit, vormde de basis voor zijn latere thematiek: de spanning tussen hoop en wanhoop, licht en duisternis, mens en eeuwigheid. In een eeuw van oorlog en verandering werd Rothko’s werk een stille roep om menselijke waardigheid – een zoektocht naar transcendentie door kleur.

Vroege leven en opleiding

Mark Rothko werd geboren als Marcus Rothkowitz in Dvinsk, het huidige Daugavpils in Letland, in 1903. Zijn familie emigreerde naar de Verenigde Staten toen hij tien jaar oud was, op de vlucht voor antisemitisme en economische onzekerheid. Ze vestigden zich in Portland, Oregon, waar de jonge Rothko al snel uitblonk op school.

Tijdens zijn studie aan Yale raakte hij gefascineerd door literatuur, filosofie en politiek, maar verliet de universiteit zonder diploma. In zijn jonge jaren woonde hij vergaderingen bij van de Industrial Workers of the World, een radicale vakbeweging. Na het horen van de beroemde anarchistische spreekster Emma Goldman, werd hij tijdelijk gegrepen door het idee om zelf een vakbondsorganisator te worden — een verlangen dat zijn latere betrokkenheid bij het menselijke en het morele in zijn kunst zou weerspiegelen.

 

Ontwikkeling en carrière

In de jaren dertig begon Rothko figuratief te schilderen, vaak met expressieve voorstellingen van stadsleven en menselijke figuren. Zijn vroege werk ademde de sombere sfeer van de Grote Depressie. Rond 1940 liet hij de figuratie los en begon te experimenteren met mythische symboliek, beïnvloed door Jungiaanse psychologie en archaïsche culturen.

Tegen het einde van de jaren veertig ontwikkelde hij zijn kenmerkende stijl: zwevende kleurvlakken die in elkaar lijken te ademen. Deze ‘multiforms’ vormden de opmaat naar zijn monumentale kleurvelden uit de jaren vijftig, waarin hij emoties als vreugde, verdriet en extase probeerde te vangen door pure kleur. Zijn grote doeken, vaak bedoeld om van dichtbij te ervaren, plaatsten de toeschouwer letterlijk in het hart van de emotie.

 

Rothko en de wereld om hem heen

Rothko’s denken reikte verder dan kunst alleen. Als jonge immigrant sloot hij zich aan bij de Industrial Workers of the World, een socialistische vakbeweging die streed voor arbeidersrechten. Geïnspireerd door de anarchistische spreker Emma Goldman, overwoog hij zelfs vakbondsorganisator te worden. Deze vroege politieke betrokkenheid vormde zijn idealistische geloof dat kunst een morele en maatschappelijke functie had.

Decennia later kreeg zijn stroming, het abstract expressionisme, een onverwachte politieke rol. In de context van de Koude Oorlog werd het genre door de CIA indirect gesteund als toonbeeld van Westerse vrijheid en individualisme. Volgens onthullingen van oud-agenten financierde de CIA tentoonstellingen en promotie via musea als het MoMA — zonder dat de kunstenaars, waaronder Rothko, hiervan op de hoogte waren.
De ironie wilde dat een kunstenaar die streefde naar universele spiritualiteit zo onbedoeld een symbool werd in de ideologische strijd tussen Oost en West.

 

Stijl en Techniek

  • Medium – Olieverf op doek, vaak in transparante, dunne lagen.

  • Compositie – Grote, zachte rechthoeken van kleur, zwevend op een egaal vlak.

  • Kleurgebruik – Diep rood, oranje, paars, en later zwart en grijs.

  • Doel – Geen voorstelling, maar een ervaring van emotie, stilte en transcendentie.

  • Techniek – Laag over laag opgebouwd, soms nat-in-nat, met fluwelige overgangen tussen tinten.

Zijn late werk neigt naar mystiek minimalisme – soberder, donkerder, maar nog steeds doordrongen van intens gevoel.

Stilte en spiritualiteit

Voor Rothko was schilderen een religieuze daad. Hij geloofde dat kleur direct tot de ziel sprak, zonder tussenkomst van taal of symboliek. In zijn kunst probeerde hij de leegte, de angst en de hoop van het menselijk bestaan te vangen.
Zijn schilderijen zijn geen landschappen, maar innerlijke ruimtes – tempels van kleur en licht waarin men kan verdwijnen.

 

Privéleven

Rothko was een complexe, introspectieve man. In 1932 trouwde hij met Edith Sachar, een sieradenontwerpster, maar hun huwelijk eindigde in 1944. Vier jaar later trouwde hij met Mary Alice Beistle, met wie hij twee kinderen kreeg.

Hoewel hij publieke erkenning kreeg, worstelde Rothko met depressies en een groeiend gevoel van vervreemding. Succes bracht hem geen rust; hij bleef zoeken naar betekenis in een wereld die hij als leeg ervoer. Zijn huwelijk verslechterde in de jaren zestig, toen hij steeds meer geïsoleerd raakte en zijn gezondheid achteruitging.

 

Laatste jaren en dood

In de late jaren zestig kreeg Rothko een belangrijke opdracht voor een reeks muurschilderingen in het Seagram Building in New York. Hij maakte veertien intense, donkere doeken, maar weigerde uiteindelijk ze te tonen in het luxe restaurant waarvoor ze bedoeld waren – hij vond de locatie te oppervlakkig voor zijn werk.

Hij schonk de schilderijen later aan de Tate Gallery in Londen, waar ze een bijna sacrale ruimte vormen. Kort daarna werd zijn gezondheid slechter; in 1970 pleegde hij zelfmoord in zijn atelier. Zijn nalatenschap leeft voort in zijn schilderijen, die tot de meest ontroerende en spirituele kunstwerken van de 20e eeuw behoren.

 

Belangrijke werken

  • Untitled (Subway Scene) (1938) – Een vroeg figuratief werk waarin het isolement van stadsbewoners zichtbaar wordt, een thema dat zijn latere abstractie zou aankondigen.

  • Slow Swirl at the Edge of the Sea (1944) – Een overgangswerk tussen figuratie en abstractie, waarin mythische vormen en dromerige bewegingen samenvloeien.

  • No. 9 (Dark Over Light Earth, Violet and Yellow in Rose) (1954) – Een van zijn eerste kleurvelden waarin de gelaagdheid van tinten een gevoel van zwevende sereniteit oproept.

  • No. 61 (Rust and Blue) (1953) – Een klassiek voorbeeld van zijn “multiform”-periode, waarin kleurvlakken met elkaar resoneren als stemmen in een koor.

  • The Seagram Murals (1958–1959) – Een reeks die hij schilderde voor het Four Seasons-restaurant in New York, maar later weigerde te leveren omdat hij vond dat ze te “sacraal” waren voor zo’n commerciële omgeving.

  • Black on Gray (1969–1970) – Zijn laatste serie, gemaakt in de schaduw van zijn depressie. De doeken tonen sobere, bijna monochrome velden die worden gezien als een afscheid van het licht.

 

 

Interessante feitjes

Een naam die moest verdwijnen
Zijn oorspronkelijke achternaam, Rothkowitz, veranderde hij in 1940 in Rothko om antisemitische vooroordelen te vermijden.

Leraar voor een nieuwe generatie
Voordat hij beroemd werd, gaf Rothko les aan een joodse kunstschool in Brooklyn. Zijn geduld en aandacht maakten hem geliefd bij zijn leerlingen.

Hij was ook dichter
Rothko schreef poëzie en essays over kunst en religie – hij zag zijn schilderijen als een vorm van visuele filosofie.

Hij was ook dichter
Rothko schreef poëzie en essays over kunst en religie – hij zag zijn schilderijen als een vorm van visuele filosofie.

De Seagram-opdracht die hij weigerde
Na maanden werk besloot hij zijn muurschilderingen niet te tonen in het luxueuze restaurant waarvoor ze waren bedoeld: “Wie daar eet, hoort geen kunst te zien die tot de ziel spreekt.”

Een obsessie met schaal
Rothko vond dat zijn werken alleen op ware grootte konden worden ervaren. Hij zei: “Ik wil niet dat mensen mijn schilderijen bekijken, ik wil dat ze erin wonen.”

Liefde voor het theater
Hij bezocht graag toneelvoorstellingen en vergeleek zijn doeken met toneelscènes waarin kleur en stilte de hoofdrol speelden.

Een geestverwant van muziek
Zijn schilderijen werden vaak vergeleken met muziekstukken. Rothko zelf luisterde tijdens het schilderen graag naar Mozart en Beethoven om de juiste emotionele resonantie te vinden.

De nalatenschap van stilte
Na zijn dood werd in Houston de Rothko Chapel opgericht – een meditatieve ruimte met zijn donkere schilderijen, waar kunst, geloof en stilte samenkomen.