Elaine de Kooning

Elaine de Kooning
1918 - 1989

 

Elaine de Kooning was een Amerikaanse schilderes, schrijver en docent, die een sleutelrol speelde binnen het abstract expressionisme — niet alleen als kunstenaar, maar ook als scherpe kunstcriticus en bruggenbouwer tussen kunstenaars, galeries en het publiek. Ze werd bewonderd om haar energieke penseelvoering, haar expressieve portretkunst en haar vermogen om beweging en karakter in één snelle gebaar vast te leggen.

Hoewel haar naam onlosmakelijk verbonden is met die van haar echtgenoot Willem de Kooning, ontwikkelde zij een volkomen eigen stem. Elaine bewoog zich vrij tussen abstractie en figuratie, een zeldzaamheid binnen haar generatie. Ze was een uitgesproken, intellectuele persoonlijkheid die even graag schreef als schilderde, en die kunst niet alleen maakte maar ook duidde en verdedigde.

Haar leven was even onstuimig als haar werk: vol reizen, intensieve vriendschappen, periodes van stil artistiek onderzoek en momenten van publieke zichtbaarheid. Elaine de Kooning bleef tot op hoge leeftijd een krachtig pleitbezorger voor vrouwelijke kunstenaars — inclusief zichzelf — en liet een veelzijdig oeuvre achter dat nog altijd blijft verrassen.

Vroege leven en opleiding

Elaine Marie Catherine Fried werd geboren in Brooklyn in een intellectueel maar instabiel gezin. Haar moeder, zelf kunstzinnig, moedigde Elaine al vroeg aan om te tekenen en introduceerde haar in de New Yorkse museumwereld. Ze studeerde aan Hunter College en later aan de American Artists School, waar ze in aanraking kwam met modernistische ideeën en kunstenaars die haar kritische geest aanscherpten.

In 1938 ontmoette ze de schilder Arshile Gorky, die haar talent herkende en haar overtuigde om serieus schilder te worden. Zijn atelier werd voor Elaine een alternatieve kunstacademie, en zijn kring van jonge kunstenaars vormde haar eerste artistieke gemeenschap.

 

Ontwikkeling en carrière

In 1943 werd Elaine voorgesteld aan Willem de Kooning, met wie ze een intense en vruchtbare relatie begon. Ze trouwden in 1943 en maakten deel uit van de eerste generatie abstract expressionisten rond de New York School. Elaine’s scherpe oog en uitzonderlijk schrijverschap maakten haar een invloedrijke criticus: ze schreef voor ARTnews en wist moeilijke ideeën toegankelijk te maken voor een breed publiek.

In tegenstelling tot haar man bleef zij regelmatig figuratief werken, vooral in haar portretten. Ze schilderde schrijvers, politici, dansers, collega-kunstenaars — altijd dynamisch, altijd met een gevoel van urgentie. Haar stijl evolueerde van snelle, bijna kalligrafische penseelstreken naar robuuste, energieke doeken waarin kleur en beweging centraal stonden.

In de jaren 1960 kreeg ze nationale bekendheid toen president Lyndon Johnson haar vroeg zijn officiële portret te schilderen — een uitzonderlijke opdracht voor een abstract expressionist.

 

Stijl en Techniek

Elaine’s werk wordt gekenmerkt door:

  • dynamische, energieke penseelvoering

  • een hybride stijl tussen abstractie en figuratie

  • snelle, lichamelijke schilderbewegingen, vaak direct op groot formaat

  • portretten die niet zozeer gelijkenis, maar vitaliteit en aanwezigheid vastleggen

  • krachtige kleuren, vaak in losse, open composities

  • schilderen “from life”: ze werkte meestal met het model voor zich

Haar werk belichaamt een unieke combinatie van spontaniteit en observatie.

De mens in beweging

Waar veel abstract expressionisten de mens volledig uit hun werk verbanden, bleef Elaine gefascineerd door het menselijk lichaam. Voor haar waren gezichten en houdingen een bron van ritme, dynamiek en energie. Ze schilderde dansers en atleten alsof hun spieren muziek maakten, en politici alsof hun persoonlijkheid in de lucht trilde. Elke lijn was een spoor van beweging — een registratie van fysieke aanwezigheid in verf.

 

Privéleven

Elaine en Willem de Kooning hadden een turbulente relatie, vol wederzijdse bewondering maar ook periodes van afstand, alcoholproblemen en conflicten. Hoewel ze officieel getrouwd bleven, leefden ze jarenlang gescheiden. Elaine had verschillende relaties, maar bleef emotioneel verbonden met Willem en werd een belangrijke pleitbezorger voor zijn werk.

Ze reisde veel — naar New Mexico, Parijs, Spanje en Boston — en gaf les aan verschillende kunstacademies, waar ze geliefd was om haar directheid, humor en scherpe analyses. Haar privéleven was intens maar openhartig: ze vond kracht in contact met anderen, maar ook in periodes van afzondering waarin ze zich volledig op haar werk kon richten.

Laatste jaren en dood

Vanaf de jaren 1970 keerde Elaine met hernieuwde energie terug naar grote schilderprojecten, waaronder haar serie van stierenvechters in Spanje en haar monumentale portretten. Ze bleef lesgeven tot op hoge leeftijd en ontving verschillende onderscheidingen voor haar bijdrage aan de Amerikaanse kunst.

In 1989 overleed ze aan longkanker, 70 jaar oud. Tot het einde bleef ze plannen maken voor nieuwe werken. Haar nalatenschap omvat schilderijen, tekeningen, essays en kunstkritiek — en een centrale plaats binnen het abstract expressionisme.

 

Belangrijkste werken

Portrait of Harold Rosenberg (1956) – Een explosief, levendig portret van de beroemde criticus.
Bacchus #3 (1978) – Een dansende abstractie geïnspireerd door Spaanse stierenvechters.
Self-Portrait (1946) – Een rauwe en directe blik op haar eigen artistieke identiteit.
John F. Kennedy (1963) – Snelle studies die de vitaliteit van de jonge president vangen.
Bullfight Series (1976–1980) – Monumentale, ritmische schilderijen vol beweging.
Fairfield Porter (1954) – Een portret dat intellect, persoonlijkheid en licht combineert.

 

Interessante feitjes

Een briljante schrijver

Naast haar werk als schilder, was de Kooning ook een gerespecteerd schrijfster en lerares. Ze werkte als redactieassistent bij het tijdschrift ARTnews en schreef ongeveer honderd artikelen en recensies over invloedrijke kunstenaars als Franz Kline, Mark Rothko en Arshile Gorky.


Model én muze

Zij was Willem de Koonings favoriete model in zijn vroege figuratieve jaren; tientallen tekeningen tonen haar in expressieve poses.


Een razendsnelle schilder

Elaine werkte in sessies waarbij het model nauwelijks kon pauzeren — ze schilderde met enorme snelheid om energie vast te houden.


Een diplomatiek portret van een president

Voor Kennedy werkte ze maandenlang aan studies, maar schilderde hem nooit live: hij vond dat een president niet moest poseren.


Een invloedrijke docent

Ze gaf les aan Yale, Pratt, Carnegie Mellon en UC Davis, en stond bekend als streng, humoristisch en scherpzinnig.


Een leven lang leren
Zelfs op haar 60e besloot ze opnieuw tekenlessen te nemen om “opnieuw te beginnen”.


Initiaal als handtekening

te voorkomen dat haar schilderijen in de door mannen gedomineerde kunstwereld als 'vrouwelijk' werden beoordeeld, en om verwarring met haar man te vermijden, signeerde ze haar vroege kunstwerken met haar initialen, E. de Kooning, in plaats van haar volledige naam.


Stop na de moord

Na de moord op president Kennedy in november 1963, stopte Elaine een heel jaar met schilderen. Ze wijdde haar tijd aan lesgeven en beeldhouwen.


"Vrouw-kunstenares" afkeer

Ze hield niet van de term "vrouw-kunstenares" en gaf er de voorkeur aan simpelweg als 'kunstenares' te worden aangeduid. Er wordt verteld dat toen een man haar en collega-schilder Joan Mitchell benaderde met de vraag "Wat denken jullie vrouwen-kunstenaars...", ze allebei zonder te antwoorden wegliepen.