zelfportret van Titiaan dat tussen 1550 en 1562 is geschilderd

 

Titiaan
ca. 1488/1490–1576

 

Tiziano Vecellio, beter bekend als Titiaan, was een Italiaanse schilder en de grootste meester van de Venetiaanse Renaissance. Hij wordt beschouwd als een van de invloedrijkste kunstenaars van de 16e eeuw. Zijn veelzijdigheid was enorm: van religieuze en mythologische taferelen tot intieme portretten en monumentale staatsstukken. Titiaan stond bekend om zijn rijke kleurgebruik, losse penseelvoering en vernieuwende composities, die eeuwenlang schilders inspireerden – van Rubens tot Rembrandt.

Titiaan werd rond 1488 of 1490 geboren in Pieve di Cadore, een klein bergstadje in de Veneto. Op jonge leeftijd verhuisde hij naar Venetië, waar hij leerling werd van de beroemde schilder Giovanni Bellini. Samen met tijdgenoten als Giorgione ontwikkelde hij een stijl die kleur en licht centraal stelde, in tegenstelling tot de Florentijnse nadruk op lijn en tekening.

Zijn vroege werk toont de invloed van Giorgione: dromerige landschappen, zachte lichtval en sensuele figuren. Na de dood van Giorgione in 1510 nam Titiaan een leidende positie in de Venetiaanse schilderkunst in.

Carrière in Venetië

In Venetië groeide Titiaan al snel uit tot de belangrijkste schilder van de stad. Hij kreeg opdrachten voor altaarstukken, staatsportretten en mythologische werken. Zijn Assunta (1516–1518) in de Santa Maria Gloriosa dei Frari betekende zijn grote doorbraak: een monumentaal altaarstuk waarin de dynamiek, het kleurgebruik en de dramatische kracht indruk maakten op tijdgenoten.

Naast religieuze kunst verwierf hij grote faam met zijn portretten. Hij schilderde pausen, koningen, keizers en edellieden, en gaf hen een ongekende psychologische diepgang. Zijn portretten van Karel V en Filips II van Spanje tonen hoe hij macht en persoonlijkheid in verf wist te vangen.

 

Stijl en techniek

Titiaan’s stijl ontwikkelde zich sterk gedurende zijn lange carrière:

  • Kleur boven lijn – In de Venetiaanse traditie gaf hij kleur en atmosfeer de voorrang boven strakke contouren. Zijn palet is rijk, warm en glanzend, vaak met diepe roodtinten en gouden highlights.

  • Losse penseelvoering – In zijn latere jaren schilderde hij met een losse, bijna impressionistische toets, waarbij penseelstreken zichtbaar bleven. Dit gaf zijn werken een levendige en dynamische uitstraling.

  • Psychologische portretten – Titiaan was een meester in het vastleggen van de innerlijke wereld van zijn modellen. Zijn portretten tonen niet alleen uiterlijke gelijkenis, maar ook karakter, macht of emotie.

  • Monumentaliteit en drama – In zijn religieuze en mythologische schilderijen combineerde hij krachtige gebaren en dramatische lichtcontrasten, waardoor zijn figuren bijna van het doek lijken te stappen.

Zijn techniek maakte diepe indruk op latere kunstenaars: Rubens bewonderde zijn kleurgebruik, Velázquez zijn losse toets, en Rembrandt zijn vermogen om licht en emotie te vangen.

 

Privéleven

Over Titiaans privéleven is minder bekend, maar hij leefde en werkte het grootste deel van zijn leven in Venetië. Hij trouwde met Cecilia Soldano, met wie hij drie kinderen kreeg. Na haar vroege dood bleef hij alleen achter met zijn kinderen, die hij bleef ondersteunen en betrekken in zijn werkplaats.

Zijn atelier groeide uit tot een centrum van productie en opleiding, waar assistenten en leerlingen meewerkten aan grote opdrachten.

 

Laatste jaren en dood

Titiaan bleef tot op hoge leeftijd actief. Zijn laatste werken zijn donkerder van toon, met een bijna expressionistische penseelvoering, waarin emotie en religieuze diepgang centraal staan.

In 1576, tijdens een pestepidemie in Venetië, overleed Titiaan op naar schatting 86- of 88-jarige leeftijd — uitzonderlijk oud voor die tijd. Hij werd begraven in de Santa Maria Gloriosa dei Frari, de kerk waar ook zijn Assunta hangt.

 

Waardering en invloed

Titiaan werd al tijdens zijn leven beschouwd als een grootmeester en genoot internationale faam. Na zijn dood bleef zijn reputatie groot. Hij inspireerde talloze kunstenaars in Italië, Spanje, Vlaanderen en later ook in Nederland. Zijn nadruk op kleur en losse penseelvoering wordt vaak gezien als een voorloper van barok en zelfs impressionisme.

Vandaag geldt hij als de belangrijkste Venetiaanse schilder en een van de grootste meesters van de Westerse kunstgeschiedenis.

Interessante feitjes

Onzekere geboortedatum 

Titiaan’s precieze geboortejaar is onbekend; kunsthistorici twijfelen tussen 1488 en 1490.

Adellijke schilder 

Hij was een van de weinige kunstenaars die tijdens zijn leven door Karel V in de adelstand werd verheven.

Aan het hof van Europa 

Tijdens zijn lange carrière werkte Titiaan voor Italiaanse hertogen, voor de Spaanse kroon en zelfs voor de paus. Hij werd de officiële hofschilder van keizer Karel V, die zich door niemand anders liet portretteren. Deze titel werd later voortgezet onder diens zoon Filips II.

Karel V te paard 

Zijn portret van Karel V op een paard na de slag bij Mühlberg (1548) geldt als een meesterwerk van politieke propaganda en portretkunst.

Een lange carrière 

Titiaan werkte meer dan zestig jaar actief als schilder, en zijn stijl evolueerde van zachte Giorgioneske lyriek tot krachtige, bijna ruwe penseelvoering in zijn laatste werken.

De “Poesie”-serie

Voor Filips II schilderde Titiaan een reeks van zes mythologische meesterwerken, bekend als de Poesie. Het waren visuele gedichten, geïnspireerd door Ovidius’ Metamorfosen. Tot de serie behoren werken als Danaë, Venus en Adonis, Diana en Actaeon, Diana en Callisto en De roof van Europa. Deze schilderijen werden beschouwd als zijn meest sensuele en poëtische creaties, waarin hij de vrouwelijke naaktfiguur, mythologische drama’s en een intens spel van licht en kleur samenbracht.

Een meester voor generaties 

Hij inspireerde latere grootheden als Rubens en Rembrandt. Ook El Greco verbleef enige tijd in zijn atelier in Venetië, al weten we niet hoe intens hun contact was. Uit een brief van Giulio Clovio blijkt dat El Greco zichzelf als een leerling van Titiaan beschouwde.

Dood tijdens de pest 

Titiaan overleed in 1576 aan de pest, maar in tegenstelling tot de meeste slachtoffers kreeg hij toch een eervolle begrafenis in de Frari-kerk.

Zijn laatste werk 

Zijn Pietà, dat bedoeld was voor zijn eigen graf, bleef onvoltooid door zijn dood. Het toont een aangrijpend en rauw expressief slotakkoord van zijn carrière.