zelfportret van Raphaël toen hij ongeveer 23 jaar was
Raphaël
1483–1520
Raffaello Sanzio da Urbino, beter bekend als Raphaël, was een Italiaanse schilder en architect uit de Hoogrenaissance. Hij geldt samen met Leonardo da Vinci en Michelangelo als een van de “grote drie” van de Renaissance. Raphaël stond bekend om zijn harmonieuze composities, verfijnde portretten en zijn vermogen om religieuze en mythologische thema’s met helderheid en elegantie uit te beelden. Hoewel hij slechts 37 jaar oud werd, liet hij een omvangrijk en invloedrijk oeuvre na dat generaties kunstenaars inspireerde.
Raphaël werd geboren op 6 april 1483 in Urbino, een klein maar cultureel bloeiend hof in Midden-Italië. Zijn vader Giovanni Santi was hofschilders dichter, die Raphaël zijn eerste lessen gaf. Toen Raphaël op elfjarige leeftijd wees werd, erfde hij al vroeg de verantwoordelijkheid voor de werkplaats van zijn vader.
Hij ging vervolgens in de leer bij de schilder Pietro Perugino in Perugia. Daar ontwikkelde hij zijn talent voor helder kleurgebruik, uitgebalanceerde composities en zachte figuren — eigenschappen die hem later beroemd zouden maken.
Carrière in Florence
In 1504 verhuisde Raphaël naar Florence, waar hij in aanraking kwam met Leonardo da Vinci en Michelangelo. Hun invloed is duidelijk zichtbaar in zijn werk uit deze periode: hij nam Leonardo’s subtiele sfumato over en Michelangelo’s monumentale lichaamsbouw.
Raphaël maakte in Florence talrijke Madonna’s en portretten, die opvallen door hun tederheid, rust en perfecte proporties. Zijn Madonna’s, zoals de Madonna del Prato en La Belle Jardinière, behoren tot de mooiste uit de Renaissance.
Rome en de pauselijke opdrachten
In 1508 werd Raphaël door paus Julius II naar Rome gehaald. Daar begon het hoogtepunt van zijn carrière. Hij kreeg de opdracht om de privévertrekken van de paus in het Vaticaan te beschilderen, de beroemde Stanze di Raffaello.
Het meest bekende fresco hieruit is De School van Athene (1509–1511), waarin klassieke filosofen zoals Plato en Aristoteles centraal staan. Het fresco is een symbool van de Renaissance: een harmonieus samengaan van kunst, filosofie en wetenschap. Raphaël vereeuwigde er ook tijdgenoten in; Plato kreeg de trekken van Leonardo, terwijl een zelfportret van Raphaël zelf discreet tussen de figuren staat.
Later werkte hij voor paus Leo X en werd hij hoofdarchitect van de nieuwe Sint-Pietersbasiliek. Naast schilder was Raphaël ook een begaafd architect en ontwerper van wandtapijten.
Stijl en techniek
Raphaël wordt geroemd om zijn vermogen om helderheid, harmonie en menselijke emotie te combineren in zijn schilderijen. Zijn stijl wordt vaak omschreven als de belichaming van de Hoogrenaissance, waarin evenwicht en schoonheid centraal stonden.
-
Compositie en harmonie – Raphaël beheerste als geen ander de kunst van de gebalanceerde compositie. Figuren zijn logisch gerangschikt en bewegen natuurlijk in de ruimte, waardoor zijn werken een gevoel van rust en orde uitstralen.
-
Invloed van tijdgenoten – Van Leonardo nam hij het zachte sfumato en de subtiele uitdrukking van emoties over; van Michelangelo leerde hij de kracht en monumentaliteit van het menselijk lichaam. Hij voegde daar echter zijn eigen gratie en helderheid aan toe.
-
Kleur en licht – Zijn palet is helder en levendig, met zachte overgangen. Hij gebruikte kleur niet alleen om realisme te scheppen, maar ook om emoties en hiërarchie in de voorstelling te versterken.
- Psychologische diepgang – In zijn portretten gaf Raphaël zijn modellen een ongekende innerlijke aanwezigheid. De geportretteerden lijken niet alleen uiterlijk, maar ook in karakter weergegeven.
-
Tekeningen en studies – Raphaël was een meesterlijk tekenaar. Zijn talloze voorbereidende schetsen tonen hoe zorgvuldig hij werkte en hoe hij zijn figuren tot in detail voorbereidde voordat hij ze op het doek zette.
Raphaël’s stijl vormt een synthese van de kracht van Michelangelo en de gevoeligheid van Leonardo, maar met een eigen nadruk op harmonie en ideale schoonheid. Daarmee werd hij hét model van Renaissance-perfectie en een referentiepunt voor eeuwen van academische schilderkunst.
Privéleven
Hoewel Raphaël beroemd en gevierd was, stond hij ook bekend om zijn charmante karakter en sociale vaardigheden. Hij had invloedrijke beschermheren en een kring van vrienden, waaronder de kunsthistoricus Giorgio Vasari, die later over hem schreef.
Raphaël verloofde zich met Maria Bibbiena, een nicht van een kardinaal, maar het huwelijk werd nooit voltrokken. In plaats daarvan had hij een langdurige relatie met Margherita Luti, bekend als La Fornarina (“de bakkersdochter”), die volgens traditie model stond voor meerdere van zijn schilderijen. Hun relatie is een van de meest romantische verhalen uit de kunstgeschiedenis.
Dood en begrafenis
Op 6 april 1520, zijn 37e verjaardag, overleed Raphaël onverwacht in Rome na een korte ziekte. Volgens Vasari zou zijn dood veroorzaakt zijn door uitputting of een hevige koorts. Hij werd met grootse plechtigheid begraven in het Pantheon in Rome, waar zijn graf nog altijd te zien is.
Zijn vroege dood schokte zijn tijdgenoten: hij werd beschouwd als het toonbeeld van artistieke perfectie, en zijn overlijden symboliseerde voor velen het einde van een gouden tijdperk.
Waardering en invloed
Raphaël’s kunst werd al tijdens zijn leven bewonderd en na zijn dood bleef hij eeuwenlang het voorbeeld van harmonie en schoonheid. In de 17e en 18e eeuw werd hij gezien als hét model voor academische schilderkunst, een maatstaf waartegen alle andere schilders werden afgemeten.
Zijn vermogen om emotie, helderheid en klassieke balans te combineren, maakte hem een inspiratiebron voor talloze generaties. Pas in de 19e eeuw werd zijn reputatie wat overschaduwd door de hernieuwde waardering voor Michelangelo en Leonardo, maar zijn werk blijft een essentieel hoogtepunt van de Renaissance.
Interessante feitjes
Architect van de Sint-Pieter
Na de dood van Donato Bramante werd Raphaël benoemd tot hoofdarchitect van de nieuwe Sint-Pietersbasiliek. Hij ontwierp ook kerken en paleizen in Rome.
Volgens biograaf Giorgio Vasari zou zijn dood te maken hebben gehad met een nacht van buitensporige passie, waarna hij koorts kreeg. Dit voedde de mythe van Raphaël als levensgenieter en “lothario”.
Laatste meesterwerk bij de uitvaart
Zijn onvoltooide altaarstuk De Transfiguratie werd bij zijn uitvaart aan het hoofd van de rouwstoet geplaatst. Het benadrukte hoezeer hij als genie werd gezien, zelfs in zijn laatste momenten.
Graf in het Pantheon
Zijn grafsteen draagt een Latijnse inscriptie die zijn roem bezegelt: “Hier ligt Raphaël; tijdens hij leefde vreesde de natuur overwonnen te worden; toen hij stierf, vreesde zij zelf te sterven.”
Een meester met een groot atelier
Tegen de tijd van zijn dood leidde Raphaël een enorme werkplaats met meer dan vijftig leerlingen en assistenten. Hij was daarmee de belangrijkste kunstenaar van Rome en een organisatorisch talent dat naast schilder ook fresco’s, wandtapijten en architectuurprojecten coördineerde.
Het Vaticaan als canvas
Zijn fresco’s in de Vaticaanse Stanze behoren tot de grootste decoratieve projecten van de Renaissance.
Een symbool van perfectie
In de kunstacademies van de 17e en 18e eeuw gold Raphaël als hét schoolvoorbeeld van ideale schoonheid en harmonie. Zijn werken werden eindeloos gekopieerd door studenten.