Francisco de Goya  door Vicente López Portaña -1826

Francisco de Goya
1746–1828

Francisco de Goya was een Spaanse schilder en graveur die wordt beschouwd als een van de belangrijkste kunstenaars van de overgang van de 18e naar de 19e eeuw. Zijn werk loopt uiteen van lichte, elegante hofportretten tot rauwe en donkere voorstellingen van geweld en menselijke waanzin. Hij wordt vaak gezien als de laatste oude meester én de eerste moderne kunstenaar.

Goya werd geboren in Fuendetodos, Aragón, en ontwikkelde zich van een schilder van religieuze taferelen en hofschilderijen tot een kunstenaar die de politieke en sociale onrust van zijn tijd vastlegde. Zijn oeuvre weerspiegelt zowel de pracht van de Spaanse monarchie als de verschrikkingen van oorlog, ziekte en onderdrukking.

Vroege leven en carrière

Francisco de Goya y Lucientes werd geboren op 30 maart 1746. Zijn vader was vergulder (iemand die objecten met bladgoud bekleedde), en via zijn familie kwam hij al vroeg in aanraking met kunst en ambacht. Op zijn veertiende begon Goya zijn opleiding in Zaragoza en later werkte hij in Madrid, waar hij in aanraking kwam met de hofcultuur en grote meesters als Velázquez en Titiaan.

Zijn eerste successen boekte hij met religieuze schilderingen en ontwerpen voor wandtapijten, waarin het dagelijkse Spaanse leven levendig werd weergegeven. Deze kleurrijke en lichte werken brachten hem in beeld bij de koninklijke hofhouding.

 

Hofschilder in Madrid

In 1786 werd Goya benoemd tot hofschilder en later tot eerste hofschilder van koning Karel IV. Hij maakte talloze portretten van de koning, de koningin en andere leden van de aristocratie. Zijn scherpe blik legde niet alleen de uiterlijke pracht, maar ook de menselijke zwakheden van zijn modellen bloot.

Een beroemd voorbeeld hiervan is La familia de Carlos IV (1800), waarin de koninklijke familie bijna genadeloos realistisch is weergegeven, zonder idealisering.

 

Stijl en techniek

  • Veelzijdig – Goya schilderde religieuze scènes, hofportretten, tapijten, genretaferelen, prentenreeksen en later zeer persoonlijke werken.

  • Psychologische scherpte – In zijn portretten wist hij niet alleen het uiterlijk, maar ook het karakter en de onzekerheden van zijn modellen te tonen.

  • Gravures en etsen – Reeksen als Los Caprichos en Los Desastres de la Guerra tonen zijn satirische, kritische en soms gruwelijke visie op de mens en de maatschappij.

  • Donkere verbeelding – In zijn latere jaren schilderde hij de beroemde Pinturas negras rechtstreeks op de muren van zijn huis, vol nachtmerrieachtige en beklemmende taferelen.

 

Belangrijkste werken

  • La familia de Carlos IV (1800) – Een monumentaal koninklijk portret, opvallend door zijn scherpe eerlijkheid.

  • Los Caprichos (1799) – Een reeks etsen die de Spaanse samenleving en haar dwaasheden satirisch aan de kaak stelt.

  • El 3 de mayo de 1808 (1814) – Een iconisch schilderij dat de executie van Spaanse verzetsstrijders door Franse soldaten toont.

  • Saturno devorando a su hijo (ca. 1819–1823) – Een van de duistere Pinturas negras, waarin de Griekse mythe wordt weergegeven met rauwe intensiteit.

 

Privéleven

In 1773 trouwde Goya met Josefa Bayeu, de zus van zijn leermeester Francisco Bayeu. Samen kregen ze meerdere kinderen, maar slechts één zoon, Javier, overleefde tot volwassen leeftijd.

Rond 1793 werd Goya getroffen door een zware ziekte die hem doof maakte. Deze handicap sloot hem deels af van de buitenwereld, maar maakte zijn kunst nog intenser en persoonlijker.

 

Laatste jaren en dood

Na de politieke onrust in Spanje en de val van Napoleon trok Goya zich steeds verder terug. In 1824 vertrok hij naar Bordeaux, waar hij in relatieve rust leefde, omringd door enkele vrienden en familie. Hij bleef werken tot op hoge leeftijd en overleed daar op 16 april 1828.

 

Waardering en invloed

Goya wordt vaak omschreven als een brug tussen de oude meesters en de moderne kunst. Zijn scherpe observatie, zijn vermogen om schoonheid én gruwel te verbeelden, en zijn persoonlijke, vaak compromisloze stijl inspireerden generaties kunstenaars na hem. Zowel de Romantiek (Delacroix) als het Modernisme (Picasso, Dalí) zagen in hem een geestverwant.

 

Interessante feitjes

Een ziekte maakte hem doof
Na een zware ziekte in 1793 verloor Goya grotendeels zijn gehoor. Dit isolement beïnvloedde zijn kunst, die donkerder en intenser werd.

Een zacht karakter buiten het doek
Ondanks de gruwel en satire in zijn werk stond Goya bekend als een vriendelijk en loyaal man in zijn persoonlijke relaties.

Goya en de inquisitie
Zijn scherpe kritiek en satirische werken brachten hem regelmatig in conflict met de Spaanse inquisitie. Hij wist vervolging te vermijden door sommige prentenreeksjes anoniem te verspreiden of later terug te trekken.

Een geheime woning vol monsters
In zijn huis, de “Quinta del Sordo” (Huis van de Dowe), schilderde Goya rechtstreeks op de muren de beruchte Pinturas negras. Deze nachtmerrieachtige taferelen waren nooit bedoeld voor publiek.

Arrestatie door de Fransen
Tijdens de Franse bezetting van Spanje werd Goya kortstondig gearresteerd, maar wist zijn positie veilig te stellen door ook voor de Franse machthebbers te schilderen.

Een modern voorgevoel
Zijn donkere thema’s, losse toets en psychologische diepgang worden vaak gezien als voorlopers van het expressionisme en surrealisme. Picasso noemde hem zelfs “de eerste moderne kunstenaar”.

Een satirische blik op de samenleving
In zijn gravurereeks Los Caprichos bekritiseerde hij de dwaasheden, bijgeloof en hypocrisie van de Spaanse maatschappij. De beroemde ets “De slaap van de rede brengt monsters voort” komt uit deze reeks.

Een onverwachte vriendschap
Hij raakte bevriend met de hertogin van Alba, een van de machtigste vrouwen van Spanje, die hij meerdere keren portretteerde. Over hun relatie deden hardnekkige geruchten de ronde.

Zijn schedel verdween
Toen zijn graf in Bordeaux in de 19e eeuw werd geopend om zijn stoffelijk overschot te verplaatsen, bleek Goya’s schedel verdwenen te zijn. Tot vandaag is het onduidelijk wat ermee is gebeurd.