Een vermoedelijk zelfportret van El Greco
Er bestaan geen met zekerheid geïdentificeerde portretten van de kunstenaar.
El Greco
1541–1614
El Greco, geboren als Doménikos Theotokópoulos op Kreta, was een schilder, beeldhouwer en architect van de Spaanse Renaissance. Zijn bijnaam betekent letterlijk “De Griek” en verwijst naar zijn afkomst. El Greco ontwikkelde een totaal eigen stijl die zich losmaakte van de klassieke harmonie van de renaissance. Zijn schilderijen, met hun langgerekte figuren, intense kleuren en spirituele geladenheid, werden in zijn eigen tijd vaak gezien als excentriek, maar later bewonderd als visionair.
Hij wordt beschouwd als een kunstenaar die de grenzen van zijn tijd ver overschreed en wiens werk de weg vrijmaakte voor het expressionisme en zelfs het kubisme. Met zijn diep religieuze thematiek en unieke visuele taal wist hij de spirituele spanning van de late 16e en vroege 17e eeuw op ongeëvenaarde wijze uit te drukken.
Vroege leven en opleiding
El Greco werd in 1541 geboren in Candia (het huidige Heraklion) op Kreta, dat toen deel uitmaakte van de Republiek Venetië. Hij werd aanvankelijk opgeleid als iconenschilder in de Byzantijnse traditie. Deze vroege ervaring met religieuze iconen en spirituele symboliek zou zijn kunst blijvend beïnvloeden.
Rond 1567 verhuisde hij naar Venetië, waar hij zich verder ontwikkelde in de renaissancestijl. Daar kwam hij in aanraking met de werken van Titiaan, Tintoretto en Veronese. Hun gebruik van kleur, perspectief en dramatische compositie lieten diepe indruk op hem achter.
Carrière in Italië en Spanje
Na enkele jaren in Venetië trok El Greco naar Rome, waar hij probeerde naam te maken in de kunstwereld. Hij kreeg er opdrachten en kwam in contact met kardinalen en humanisten. Zijn gewaagde stijl – langgerekte figuren en spirituele intensiteit – werd echter niet door iedereen gewaardeerd.
In 1577 verhuisde hij naar Spanje, waar hij zich vestigde in Toledo. Hier vond hij zijn ware thuis. Toledo, een centrum van religie en cultuur, bood hem opdrachten van zowel kerken als rijke burgers. El Greco schilderde er zijn belangrijkste meesterwerken en ontwikkelde zijn kenmerkende stijl volledig.
Stijl en techniek
El Greco’s stijl was volkomen uniek in zijn tijd:
-
Langgerekte figuren – Zijn menselijke vormen zijn onnatuurlijk slank en hoog, waardoor ze een spirituele, bijna bovenaardse uitstraling krijgen.
-
Licht en kleur – Hij gebruikte felle, contrasterende kleuren en lichtaccenten die dramatische effecten creëerden.
-
Expressiviteit – Zijn penseelvoering is energiek en geladen met emotie, wat zijn werk een modern aandoend karakter geeft.
-
Spirituele dimensie – El Greco wilde niet de zichtbare wereld nabootsen, maar het bovennatuurlijke en het innerlijke zichtbaar maken. Zijn kunst is diep religieus en mystiek.
-
Compositie – Hij plaatste vaak figuren in verticale bewegingen, alsof ze opstijgen naar het hemelse, en gaf zijn schilderijen een dynamische, onwereldse sfeer.
Zijn stijl werd in zijn tijd vaak gezien als vreemd en te afwijkend van de renaissanceregels, maar latere generaties bewonderden precies die vernieuwende kracht.
El Greco en de landschappen
Hoewel El Greco vooral bekendstaat om zijn religieuze schilderijen en portretten, behoren zijn landschappen tot de meest vernieuwende van hun tijd.
Het beroemdste voorbeeld is Uitzicht op Toledo (ca. 1596–1600), vaak gezien als een van de eerste zelfstandige stadslandschappen in de Westerse kunst. Hier toont hij de stad niet als exacte weergave, maar als een mystiek visioen onder een dreigende hemel, waarin kleur en licht een spirituele spanning oproepen.
El Greco’s landschappen zijn zeldzaam, maar invloedrijk: ze weerspiegelen niet alleen de werkelijkheid, maar vooral zijn innerlijke visie. Juist daardoor inspireerden ze eeuwen later romantische en moderne kunstenaars.
Belangrijkste werken
-
Het Begraven van de Graaf van Orgaz (1586–1588) – Zijn beroemdste schilderij, waarin hemelse en aardse sferen samenkomen in een monumentale compositie.
-
Het visioen van Sint-Jan (1608–1614) – Een dramatisch schilderij met extatische figuren en een apocalyptische sfeer.
-
De Heilige Drie-eenheid (1577–1579) – Een van zijn eerste grote Spaanse werken, vol spirituele intensiteit.
-
Laocoön (ca. 1610–1614) – Zijn enige mythologische schilderij, waarin hij de klassieke Griekse legende interpreteerde in zijn eigen dramatische stijl.
-
Uitzicht op Toledo (ca. 1596–1600) – Een van de eerste landschappen in de Westerse kunst die niet louter decoratief is, maar de ziel van een stad weergeeft.
Privéleven
Over zijn privéleven is weinig bekend. El Greco leefde met zijn partner Jerónima de las Cuevas, met wie hij een zoon kreeg: Jorge Manuel Theotokópoulos. Jorge Manuel werd zelf schilder en architect en werkte samen met zijn vader aan verschillende projecten.
El Greco leidde een comfortabel leven in Toledo en was goed geïntegreerd in de stedelijke elite. Hij combineerde zijn werk als schilder met opdrachten als architect en ontwerper van retabels en kerkinrichting.
Laatste jaren en dood
El Greco bleef tot op hoge leeftijd actief. Zijn latere werken werden steeds expressiever en mystieker, met figuren die zich bijna volledig losmaken van de aardse werkelijkheid.
Hij stierf in 1614 in Toledo, waar hij werd begraven in het klooster van Santo Domingo el Antiguo, waarvoor hij zijn eerste grote Spaanse werken had gemaakt.
Waardering en invloed
Tijdens zijn leven werd El Greco zowel bewonderd als bekritiseerd. Zijn onconventionele stijl paste niet in de regels van de renaissance en barok, waardoor hij in de eeuwen na zijn dood enigszins in de vergetelheid raakte.
In de 19e en 20e eeuw werd hij echter herontdekt, vooral door romantische en moderne kunstenaars. Schrijvers als Théophile Gautier en schilders als Édouard Manet, Pablo Picasso en Jackson Pollock zagen in hem een voorloper van het expressionisme en modernisme. Tegenwoordig geldt El Greco als een visionair die zijn tijd ver vooruit was.
Interessante feitjes
Bijnaam “El Greco”
Zijn echte naam was Doménikos Theotokópoulos. Omdat zijn Griekse naam moeilijk uit te spreken was, noemden tijdgenoten hem eenvoudigweg “El Greco”.
Niet alleen schilder
El Greco was ook architect en beeldhouwer. Hij ontwierp altaren en complete kerkinterieurs.
Een leerling van Titiaan
Tijdens zijn tijd in Venetië werkte El Greco enige tijd in het atelier van Titiaan, die hem beïnvloedde met zijn kleurgebruik en composities.
Omstreden tijdens zijn leven
Critici vonden zijn stijl “te grillig” en “te vreemd”. Pas eeuwen later werd hij echt gewaardeerd.
Een zoon als opvolger
Zijn zoon Jorge Manuel zette zijn werk voort, maar wist nooit de originaliteit en kracht van zijn vader te evenaren.
Inspiratiebron voor modernisten
Picasso, die gefascineerd was door El Greco’s langgerekte vormen, liet zich door hem inspireren bij de ontwikkeling van het kubisme.