Zelfportret Diego Velázquez -1645
Diego Velázquez
1599–1660
Diego Velázquez was een van de grootste Spaanse schilders van de 17e eeuw en een sleutelfiguur van de barok. Hij werd beroemd als hofschilder van koning Filips IV en combineerde virtuoze techniek met een opvallend moderne benadering van de werkelijkheid. Zijn schilderijen tonen niet alleen koningen, edelen en mythische scènes, maar ook gewone mensen en zelfs dwergen en hofnarren, weergegeven met een zeldzame menselijkheid.
Velázquez werd geboren in Sevilla in 1599. Na zijn opleiding bij Francisco de Herrera en later Francisco Pacheco ontwikkelde hij een vroege stijl die realistisch en sober was. In 1623 werd hij benoemd tot hofschilder in Madrid, een functie die hem toegang gaf tot de hoogste kringen van de Spaanse macht. Zijn carrière bracht hem ook naar Italië, waar hij inspiratie vond in de Venetiaanse schilderkunst.
Vroege leven en carrière
Velázquez werd geboren in Sevilla in een welgesteld maar niet adellijk gezin. Al vroeg bleek zijn talent en op elfjarige leeftijd werd hij leerling van Francisco Pacheco, die hem niet alleen schilderkunst leerde maar later ook zijn schoonvader werd.
Zijn vroege werken, zoals De Waterverkoper van Sevilla en Oude vrouw die eieren bakt, laten een sterke invloed zien van het naturalisme en de chiaroscuro-techniek die hij waarschijnlijk kende via Caravaggio’s navolgers. Deze scènes uit het dagelijks leven tonen zijn vermogen om gewone onderwerpen monumentaal en waardig weer te geven.
Hofschilder in Madrid
In 1623 werd Velázquez benoemd tot hofschilder van koning Filips IV. Hij groeide al snel uit tot de favoriete kunstenaar van het hof en schilderde talloze portretten van de koning, de koninklijke familie en de hofhouding. Zijn verfijnde penseelvoering en vermogen om karakter en status te vangen, maakten hem uniek.
Zijn bekendste hofwerken zijn Las Meninas (1656), waarin hij zichzelf afbeeldde te midden van de koninklijke entourage, en De overgave van Breda (1635), een historisch schilderij dat triomf koppelt aan waardigheid en menselijkheid.
Stijl en techniek
-
Realistisch en menselijk – Velázquez wist de menselijke waardigheid vast te leggen, zelfs bij modellen die in die tijd vaak werden gemarginaliseerd, zoals dwergen of narren.
-
Virtuoze penseelvoering – Zijn losse toets en subtiele lichtval geven zijn schilderijen een bijna moderne frisheid.
-
Invloeden uit Italië – Tijdens zijn reizen naar Italië bestudeerde hij werken van Titiaan en de Venetiaanse meesters, wat zijn kleurgebruik verrijkte.
-
Spelen met perspectief – Werken zoals Las Meninas tonen zijn experimentele omgang met ruimte, perspectief en de rol van de toeschouwer.
Belangrijkste werken
-
Las Meninas (1656) – Zijn beroemdste schilderij, waarin hij zichzelf afbeeldt in het atelier met de jonge infanta Margarita en de hofhouding.
-
De overgave van Breda (1635) – Een monumentaal historiestuk waarin edelmoedigheid en menselijkheid centraal staan.
-
De dwerg Sebastían de Morra (1645) – Een portret dat empathie en waardigheid verleent aan een hofdwerg.
-
De waterverkoper van Sevilla (ca. 1620) – Een vroeg werk waarin al zijn oog voor realisme en karakter zichtbaar is.
Privéleven
Velázquez trouwde in 1618 met Juana Pacheco, de dochter van zijn leermeester. Samen kregen ze twee dochters. Hoewel hij zijn leven grotendeels doorbracht aan het Spaanse hof, maakte hij twee belangrijke reizen naar Italië, waar hij niet alleen schilderde maar ook kunstwerken aankocht voor de koninklijke collectie.
Zijn status groeide zodanig dat hij uiteindelijk ridder werd in de Orde van Santiago, een uitzonderlijke eer voor een kunstenaar. Dit onderscheid is zelfs terug te zien op Las Meninas, waar hij trots het rode kruis van de orde op zijn borst draagt – waarschijnlijk later toegevoegd na zijn verheffing.
Laatste jaren en dood
Velázquez bleef tot zijn dood hofschilder en vertrouweling van Filips IV. Hij stierf in 1660 in Madrid, kort na het organiseren van een groot koninklijk huwelijk in Frankrijk. Zijn vrouw Juana overleed slechts een week later.
Waardering en invloed
Hoewel hij in zijn tijd werd gewaardeerd als hofschilder, groeide zijn reputatie pas echt in de 19e eeuw. Kunstenaars als Édouard Manet, die hem “de schilder der schilders” noemde, zagen in hem een voorloper van het impressionisme. Zijn losse penseelvoering en aandacht voor licht en sfeer beïnvloedden talloze latere kunstenaars, waaronder Goya en Picasso.
Interessante feitjes
Een vroege leerling
Velázquez ging al op elfjarige leeftijd in de leer bij Francisco Pacheco, die later zijn schoonvader werd.
Bijnaam “de schilder der schilders”
Édouard Manet gaf hem deze eretitel in de 19e eeuw, omdat zijn losse toets en oog voor realisme zijn tijd ver vooruit waren.
Italiaanse reizen
Tijdens zijn twee reizen naar Italië werkte hij zelf én kocht hij kunstwerken aan voor het Spaanse hof. Dankzij hem werd de koninklijke collectie aanzienlijk uitgebreid.
Meer dan alleen koningen
Hoewel hij vooral bekendstaat om koninklijke portretten, gaf hij ook dwergen, narren en gewone mensen een waardige en menselijke uitstraling.
Een stille perfectionist
Velázquez werkte langzaam en bedachtzaam. Sommige van zijn schilderijen liet hij jarenlang onvoltooid, totdat hij de juiste oplossing had gevonden.
Het raadsel van Las Meninas
Het beroemde schilderij speelt een spel met perspectief en spiegelingen: de koning en koningin verschijnen alleen in een spiegel, waardoor de toeschouwer zich bijna zelf onderdeel voelt van de scène.
Een ridder-schilder
In 1659 werd hij opgenomen in de prestigieuze Orde van Santiago, een uitzonderlijke eer voor een kunstenaar. Het rode kruis van de orde is te zien op zijn borst in Las Meninas – waarschijnlijk later toegevoegd na zijn verheffing.
Bescheiden levensstijl
Ondanks zijn positie aan het hof leidde hij geen uitbundig bestaan; zijn familie en werk stonden centraal.
Een schilder én diplomaat
Velázquez hielp bij belangrijke diplomatieke opdrachten, waaronder de voorbereiding van het huwelijk van de Spaanse infanta met de Franse koning, vlak voor zijn dood.