Caspar David Friedrich door Gerhard_von_Kügelgen - circa 1808

Caspar David Friedrich
1774–1840

Caspar David Friedrich was een Duitse schilder en een van de belangrijkste vertegenwoordigers van de Romantiek. Hij werd beroemd om zijn mysterieuze landschappen waarin de natuur een bijna spirituele kracht kreeg. Zijn schilderijen tonen vaak eenzaamheid, melancholie en de nietigheid van de mens tegenover de grootsheid van het heelal.

Geboren in Greifswald, aan de Oostzeekust, groeide Friedrich op in een omgeving van zee, bossen en kerktorens die hem levenslang zouden inspireren. Zijn werk wist gevoelens te verbeelden die niet in woorden te vatten waren: het sublieme, het religieuze en de stille kracht van de natuur. Daarmee gaf hij een visuele stem aan de spirituele zoektocht van zijn tijd.

Hoewel hij in zijn laatste jaren in de vergetelheid raakte, wordt Friedrich vandaag de dag beschouwd als hét gezicht van de Duitse Romantiek. Zijn visionaire landschappen zijn niet alleen kunstwerken, maar ook meditaties over de menselijke ziel en haar plaats in een oneindig universum.

Vroege leven en carrière

Caspar David Friedrich werd geboren op 5 september 1774 als zoon van een kaarsenmaker. Zijn jeugd werd getekend door tragedies: zijn moeder stierf vroeg en een van zijn broers verdronk voor zijn ogen toen hij probeerde Caspar te redden. Deze ervaringen met verlies en dood lieten diepe sporen achter in zijn kunst, waarin thema’s van vergankelijkheid en spiritualiteit steeds terugkeerden.

In 1794 begon hij zijn opleiding aan de Kunstacademie van Kopenhagen, waar hij leerde tekenen en schilderen in de klassieke traditie. Toch zou hij zich later afzetten tegen de conventies en zijn eigen weg vinden binnen de Romantiek..

 

Doorbraak en stijl

In de vroege 19e eeuw maakte Friedrich naam met zijn dramatische landschappen. In tegenstelling tot veel tijdgenoten zag hij de natuur niet als decor, maar als drager van emotie en symboliek. Zijn stijl wordt gekenmerkt door:

  • Landschappen met betekenis – Bossen, zeeën, bergen en ruïnes waren nooit zomaar natuur, maar metaforen voor leven, dood en spiritualiteit.

  • Het Rückenfigur-motief – Figuren van achteren gezien, die uitkijken over een landschap (Wanderer über dem Nebelmeer) en zo de toeschouwer uitnodigen hetzelfde te ervaren.

  • Licht en atmosfeer – Mist, schemering en maanlicht spelen een cruciale rol en geven zijn schilderijen een dromerige, bijna mystieke sfeer.

  • Religieuze symboliek – Kruisen, kerken en grafstenen keren vaak terug als verwijzing naar geloof en vergankelijkheid.

 

Belangrijkste werken

  • Wanderer über dem Nebelmeer (1818) – Het beroemde schilderij van een eenzame figuur die over een nevelig berglandschap uitkijkt, symbool van de Romantiek.

  • Kreuz im Gebirge (Tetschener Altar) (1808) – Een religieus landschap waarin een kruis boven op een berg symbool staat voor spirituele verheffing.

  • Das Eismeer (1823–1824) – Ook bekend als Het schip in het ijs: een dramatische weergave van natuurkrachten die de mens vernietigen.

  • Mönch am Meer (1808–1810) – Een sobere compositie met een eenzame monnik aan de kust, die de nietigheid van de mens benadrukt.

 

Privéleven

Friedrich leidde een teruggetrokken leven en stond bekend als ernstig en melancholisch. In 1818 trouwde hij met Caroline Bommer, met wie hij drie kinderen kreeg. Zijn huwelijk bracht hem enige huiselijke stabiliteit en had merkbare invloed op zijn kunst. Zijn palet werd lichter en minder streng, en er kwam een zekere levendigheid in zijn schilderijen. Ook verschenen er vaker menselijke figuren in zijn landschappen, wat mogelijk wijst op de nieuwe betekenis die zijn persoonlijke leven kreeg na het stichten van een gezin.

Toch bleef zijn gezondheid broos en leed hij regelmatig aan depressies. Vanaf de jaren 1830 verslechterde zijn toestand verder, waardoor hij minder productief werd.

 

Laatste jaren en dood

In zijn latere jaren raakte Friedrich steeds meer in de vergetelheid. Zijn religieus getinte, melancholische stijl werd minder gewaardeerd in een tijd die draaide om realisme en nieuwe stijlen. Hij overleed op 7 mei 1840 in Dresden, arm en grotendeels vergeten.

 

Waardering en invloed

Friedrichs werk had een diepe invloed op de Romantiek en later op kunstenaars als Edvard Munch en de surrealisten. Zijn manier van kijken naar natuur als spiegel van de ziel maakte hem tot een voorloper van de moderne kunst. Zijn schilderijen, vaak mysterieus en geladen met symboliek, inspireren nog steeds kunstenaars, schrijvers en filmmakers.

 

Herontdekking in de 20e eeuw

Na zijn dood raakte Friedrich grotendeels in de vergetelheid, maar in de 20e eeuw werd zijn werk opnieuw ontdekt. Vooral expressionisten en surrealisten herkenden in zijn landschappen een geestverwant die al vroeg de kracht van emotie en verbeelding wist te verbeelden.

Zijn mysterieuze en vaak melancholische scènes inspireerden kunstenaars als Edvard Munch, Max Ernst en andere modernisten, die zijn gebruik van symboliek en sfeer zagen als een voorbode van hun eigen experimenten. Dankzij deze herwaardering groeide Friedrich uit tot een icoon van de Romantiek en een blijvende bron van inspiratie voor de moderne kunst.

Interessante feitjes

Een wandelaar met schetsboek
Friedrich maakte eindeloze tochten door bossen, velden en bergen, vaak met een schetsboek bij zich. Veel van zijn schilderijen zijn rechtstreeks gebaseerd op indrukken die hij tijdens deze wandelingen vastlegde.

Een zonderlinge reputatie
Zijn tijdgenoten beschouwden hem vaak als excentriek. Hij vermeed drukke sociale kringen en werkte het liefst alleen in stilte, wat hem het imago van een melancholische kluizenaar gaf.

Een bijzondere vriendschap
Friedrich onderhield contact met grote denkers en dichters van zijn tijd, onder wie Goethe, die zijn landschappen bewonderde en hem hielp erkenning te krijgen in literaire kringen.

Een omstreden schilderij
Zijn Tetschener Altar (1808) veroorzaakte opschudding: een landschap als altaarstuk werd door velen gezien als een breuk met tradities, maar later erkend als vernieuwend en visionair.

Getuige van dood
Zijn vroege leven werd getekend door tragedie. Hij verloor zijn moeder toen hij zeven was en op dertienjarige leeftijd verdronk zijn broer Johann voor zijn ogen, terwijl die probeerde Caspar te redden.

Invloed van religie
Bezoekers van zijn atelier beschreven hoe kruisen en bijbels altijd aanwezig waren in zijn werkruimte, wat zijn diepe religieuze overtuiging onderstreepte.

Misbruikt door de nazi’s
In de jaren ’30 en ’40 gebruikte de nazi-partij Friedrichs werk om hun nationalistische slogan Blut und Boden kracht bij te zetten. Hierdoor raakte zijn reputatie na de oorlog tijdelijk beschadigd.

Een beroerte en nieuwe technieken
Na een beroerte in 1835 kreeg Friedrich last van verlamming in armen en benen. Zijn motoriek was te beperkt voor olieverfschilderijen, waardoor hij zich richtte op aquarel, sepia en het herwerken van oudere composities.