Zelfportret Artemisia Gentileschi - 1615

Artemisia Gentileschi
1593–ca. 1656

Artemisia Gentileschi was een van de meest bijzondere schilders van de Italiaanse barok en wordt vandaag gezien als een pionier voor vrouwelijke kunstenaars. Ze verwierf faam in een door mannen gedomineerde kunstwereld dankzij haar krachtige schilderijen, vaak met heldinnen uit de Bijbel en mythologie in de hoofdrol.

Haar stijl, beïnvloed door Caravaggio, kenmerkt zich door dramatisch licht-donkercontrast, intense emoties en een ongekende aandacht voor de kracht en kwetsbaarheid van haar figuren.

Geboren in Rome als dochter van schilder Orazio Gentileschi, kreeg ze al jong een opleiding in zijn atelier. Al op 17-jarige leeftijd schilderde ze Susanna en de ouderlingen (1610), een werk dat haar uitzonderlijk talent liet zien.

Later vond ze erkenning in steden als Florence, Venetië, Napels en Londen. Ondanks persoonlijke tegenslagen wist ze zich te ontwikkelen tot een van de belangrijkste kunstenaars van haar tijd.

Vroege leven en opleiding

Artemisia werd in 1593 in Rome geboren als dochter van Orazio Gentileschi, een volgeling van Caravaggio. Haar moeder stierf vroeg, waardoor zij en haar broers grotendeels door hun vader werden opgevoed. Terwijl haar broers geen kunstenaarscarrière nastreefden, toonde Artemisia al jong uitzonderlijk talent.

Ze leerde tekenen, schilderen en het gebruik van perspectief in het atelier van haar vader. Al op 17-jarige leeftijd voltooide ze Susanna en de ouderlingen (1610), een werk dat haar technische vaardigheid én originele visie liet zien.

 

Carrière en successen

In 1612 werd Artemisia het slachtoffer van een berucht verkrachtingsproces tegen de schilder Agostino Tassi, een collega van haar vader. Ondanks het publieke schandaal zette ze door en wist ze een zelfstandige carrière op te bouwen – uitzonderlijk voor een vrouw in die tijd.

Ze verhuisde naar Florence, waar ze lid werd van de prestigieuze Accademia delle Arti del Disegno – als eerste vrouw ooit. Hier vond ze beschermheren zoals de machtige familie Medici en maakte ze enkele van haar beroemdste werken, waaronder Judith die Holofernes onthoofdt.

In de jaren daarna werkte ze in Venetië, Napels en Rome, en ontving ze opdrachten van koninklijke hoven en kerken. Rond 1638 verbleef ze zelfs in Londen, waar ze samenwerkte met haar vader Orazio aan plafonds voor het koninklijk paleis.

 

Stijl en techniek

Artemisia’s stijl was sterk beïnvloed door Caravaggio, maar ze gaf er een persoonlijke en vernieuwende draai aan:

  • Dramatisch chiaroscuro – gebruik van sterke licht-donkercontrasten om spanning en intensiteit te creëren.

  • Krachtige vrouwelijke figuren – in plaats van passieve modellen zijn haar vrouwen actief, moedig en centraal in het verhaal.

  • Psychologische diepgang – ze beeldde emoties en innerlijke strijd realistisch en intens uit.

  • Lichamelijkheid en directheid – haar schilderijen tonen figuren in krachtige poses en met tastbare fysieke aanwezigheid.

Met deze kenmerken onderscheidde Artemisia zich van haar mannelijke tijdgenoten en gaf ze een nieuwe stem aan klassieke thema’s.

 

Belangrijkste werken

  • Susanna en de ouderlingen (1610) – Haar vroegste meesterwerk, geschilderd op 17-jarige leeftijd.

  • Judith die Holofernes onthoofdt (ca. 1614–1620) – Een krachtig, bloederig tafereel dat vaak wordt gezien als haar meesterstuk.

  • Maria Magdalena als boetelinge (ca. 1615–1616) – Een intiem portret van berouw en spiritualiteit.

  • Jaël en Sisera (1620) – Een dramatische voorstelling van een Bijbelse heldin.

  • Zelfportret als de allegorie van de schilderkunst (La Pittura) (ca. 1638–1639) – Een uniek en zelfbewust zelfportret, waarin Artemisia zichzelf afbeeldt als belichaming van de kunst.

 

Privéleven

In 1612 trouwde Artemisia met Pierantonio Stiattesi, een Florentijnse kunstenaar. Ze kregen meerdere kinderen, maar het huwelijk kende spanningen en financiële problemen. Ze leefde later vooral in Napels, waar ze actief bleef als schilder tot haar dood, waarschijnlijk rond 1656.

Artemisia’s leven werd sterk gekleurd door haar moed om zich als vrouw staande te houden in een vijandige en mannelijke wereld. Haar kunst weerspiegelt die strijd en geeft haar werken een bijzondere kracht en authenticiteit.

 

Laatste jaren en dood

In haar latere jaren bleef Artemisia werken in Napels, waar ze opdrachten kreeg voor religieuze schilderijen en altaren. Ze bleef haar hele leven actief en hield contact met belangrijke opdrachtgevers, waaronder koning Filips IV van Spanje. Ze stierf vermoedelijk rond 1656, waarschijnlijk in Napels.

 

Waardering en invloed

Na haar dood raakte Artemisia’s naam in de vergetelheid, maar in de 20e eeuw werd ze herontdekt, zowel als kunstenaar als feministisch icoon. Kunsthistorici benadrukken haar technische meesterschap én haar vernieuwende manier om vrouwelijke kracht en kwetsbaarheid uit te beelden. Vandaag geldt ze als een van de belangrijkste kunstenaars van de Italiaanse barok.

Interessante feitjes

 

Jonge meesteres

Al op zeventienjarige leeftijd schilderde ze het indrukwekkende Susanna en de ouderlingen. Ook haar Madonna met kind toont dat ze vroeg uitblonk in techniek en compositie.

 

Eerste vrouw in de Academie

Ze werd als eerste vrouw toegelaten tot de prestigieuze Accademia delle Arti del Disegno in Florence.

Zelfportretten met spiegels 

Voor haar Zelfportret als de allegorie van de schilderkunst werkte ze waarschijnlijk met meerdere spiegels om zichzelf vanuit ongebruikelijke hoeken te kunnen schilderen.

Netwerk van intellectuelen 

Artemisia stond in contact met invloedrijke denkers, waaronder Galileo Galilei, en bewoog zich zo in de hoogste culturele kringen van haar tijd.

Een naakt later aangekleed 

Haar werk La Inclination werd decennia na voltooiing aangepast: over het oorspronkelijke naakt werden draperieën geschilderd om het “zediger” te maken.

Internationale carrière 

Ze werkte niet alleen in Rome en Florence, maar ook in Venetië, Napels en Londen, waar ze samen met haar vader opdrachten voor het hof uitvoerde.

Vrouwelijke kracht in beeld 

Haar schilderijen geven vaak vrouwen de actieve en centrale rol in verhalen die traditioneel door mannen werden beheerst.

Vergeten en herontdekt

Eeuwenlang was ze bijna onbekend, tot ze in de 20e eeuw opnieuw aandacht kreeg en werd erkend als een van de grootste barokkunstenaars.

Inspiratie tot vandaag 

Haar leven en kunst inspireren nog steeds schrijvers, filmmakers en kunstenaars, en maken haar tot een icoon binnen de feministische kunstgeschiedenis.