Dit is mogelijk een zelfportret van Vermeer. Het is helaas niet met zekerheid te zeggen dat hij de persoon is die hier is afgebeeld.

Johannes Vermeer
1632 - 1675

 

Johannes Vermeer, ook wel Jan Vermeer genoemd, werd geboren op 31 oktober 1632 in Delft, een welvarende stad in de Nederlandse Republiek tijdens de Gouden Eeuw. Hij was de zoon van Reynier Jansz, een zijdewever die later kunsthandelaar werd, en Digna Baltens, de dochter van een bakker. Hoewel er weinig gedetailleerde informatie is over Vermeers jeugd, is bekend dat hij werd opgevoed in een kunstzinnige omgeving vanwege de kunsthandel van zijn vader. Dit zou een grote invloed hebben op zijn latere carrière.

Vermeers vader handelde ook in schilderijen en bezat een herberg genaamd De Vliegende Vos, wat hem mogelijk in contact bracht met verschillende kunstenaars en klanten uit de hogere sociale kringen van Delft. Dit milieu zou Vermeer als jongeman hebben blootgesteld aan de wereld van de kunst en het vakmanschap van schilderen.

 

Opleiding tot Kunstschilder

Over Vermeers formele opleiding als schilder is weinig bekend. Er zijn geen directe bronnen die aangeven bij welke meester hij in de leer ging, maar kunsthistorici vermoeden dat hij werd opgeleid door een prominente schilder in Delft, mogelijk Carel Fabritius, een leerling van Rembrandt, of door een andere lokale meester zoals Leonaert Bramer. Delft was in de 17e eeuw een belangrijke stad voor de schilderkunst, en het is waarschijnlijk dat Vermeer toegang had tot enkele van de beste schilderlessen van zijn tijd.

In december 1653 trad Johannes Vermeer toe tot het Sint-Lucasgilde, het gilde voor schilders en andere kunstenaars in Delft, wat betekende dat hij zichzelf nu officieel als meester-schilder mocht vestigen. Rond diezelfde tijd, op 20 april 1653, trouwde hij met Catharina Bolnes, een vrouw uit een welgestelde katholieke familie in Gouda. Het huwelijk bracht hem in een andere sociale kring, aangezien Vermeer oorspronkelijk protestants was opgevoed en nu trouwde binnen de katholieke gemeenschap. Het echtpaar vestigde zich in het huis van Catharina’s moeder, Maria Thins, een vrouw van aanzienlijke middelen.

Invloeden en Ontwikkeling van Zijn Stijl

Hoewel hij in zijn vroege werken een barokke stijl hanteerde die vergelijkbaar was met andere Nederlandse meesters van zijn tijd, ontwikkelde Vermeer al snel zijn eigen unieke benadering van licht, kleur en ruimte. Vermeer is vooral beroemd om zijn vermogen om natuurlijke lichtinval en subtiele tonaliteit in zijn schilderijen te vangen. Hij was een meester in het weergeven van intieme, stille interieurscènes, waarin hij vaak jonge vrouwen afbeeldde die alledaagse taken uitvoerden, zoals het lezen van een brief of het bespelen van een muziekinstrument.

Een belangrijk kenmerk van Vermeers werk is zijn gebruik van licht en zijn nauwgezette aandacht voor detail. Vermeer wordt vaak geprezen om zijn vaardigheid om licht realistisch vast te leggen, alsof het op een natuurlijke manier door de ramen van een kamer naar binnen stroomt en het stilleven in zijn schilderijen verlicht. Zijn aandacht voor detail was zo groot dat hij erom bekendstond slechts een paar schilderijen per jaar te voltooien, wat bijdroeg aan het relatief kleine oeuvre dat we van hem kennen: slechts ongeveer 34 schilderijen zijn definitief aan hem toegeschreven.

Vermeer zou ook gebruik hebben gemaakt van de camera obscura, een optisch instrument dat afbeeldingen op een oppervlak kan projecteren, wat hem mogelijk hielp om zulke nauwkeurige weergaven van licht en perspectief te bereiken. Hoewel er geen direct bewijs is dat hij dit apparaat gebruikte, wijzen bepaalde kenmerken in zijn schilderijen, zoals vervaagde contouren en sterke lichtreflecties, op de invloed van optische hulpmiddelen.

Persoonlijke en Financiële Struggles

Hoewel Vermeer tijdens zijn leven door sommigen werd gewaardeerd, had hij geen breed commercieel succes. Zijn trage werktempo en relatief kleine productie betekenden dat hij grotendeels afhankelijk was van een paar vaste beschermheren. Een van zijn belangrijkste patronen was Pieter van Ruijven, een rijke Delftenaar die verschillende werken van Vermeer kocht.

Ondanks deze steun werd Vermeer aan het einde van zijn leven geconfronteerd met ernstige financiële problemen. Nederland werd in de jaren 1670 getroffen door economische tegenslagen als gevolg van oorlogen, en Vermeer werd gedwongen om leningen aan te gaan om zijn gezin van 11 kinderen te onderhouden. Zijn kunsthandel bracht niet genoeg op om deze schulden te dekken, en zijn schilderijen verkochten niet goed in de moeilijke economische tijden.

Belangrijkste Werken en Thema’s

Johannes Vermeer staat bekend om zijn intieme genreschilderijen, waarin hij vaak huiselijke taferelen uitbeeldt. Zijn schilderijen hebben een dromerige kwaliteit en worden gekenmerkt door hun serene atmosfeer. Enkele van zijn bekendste werken zijn:

  • "Meisje met de parel" (circa 1665) – Dit portret, soms de "Mona Lisa van het Noorden" genoemd, toont een jong meisje met een opvallende parel in haar oor. Het is een van Vermeers meest iconische werken en staat bekend om de zachte, verleidelijke blik van het meisje.
  • "Het melkmeisje" (circa 1658–1660) – Een van Vermeers bekendste werken waarin een jonge vrouw geconcentreerd melk inschenkt. Het schilderij wordt bewonderd om zijn eenvoudige compositie en het spel van licht en schaduw.
  • "De Geograaf" (1669) en "De Astronoom" (1668) – Deze werken tonen mannen die zich bezighouden met wetenschappelijke studie en exploratie. Ze weerspiegelen de wetenschappelijke nieuwsgierigheid van de Gouden Eeuw.
  • "Het straatje" (circa 1657–1658) – Dit schilderij toont een eenvoudige straat in Delft en is opmerkelijk door zijn gedetailleerde weergave van het dagelijks leven. Het is een van de weinige schilderijen van Vermeer die een buitengezicht afbeeldt.
  • "Het concert" (circa 1664) – Dit schilderij toont een kleine muziekuitvoering en benadrukt Vermeers interesse in muziek als thema. Het werk was onderdeel van de Isabella Stewart Gardner-collectie totdat het in 1990 werd gestolen en sindsdien vermist is.
  • "De brieflezende vrouw in het blauw" (circa 1663) – In dit schilderij wordt een vrouw afgebeeld die een brief leest in een kamer. Het werk is beroemd om de harmonie tussen de tinten blauw en de zachte, serene sfeer.

Vermeer was een meester in het verbeelden van stilte en contemplatie. Zijn schilderijen stralen vaak een gevoel van rust en tijdloosheid uit, waarbij hij het alledaagse verheft tot iets bijna spiritueels. Hij werkte langzaam en produceerde een beperkt aantal schilderijen, wat suggereert dat hij veel aandacht besteedde aan elk detail in zijn werk.

Overlijden en Nalatenschap

Johannes Vermeer overleed plotseling op 15 december 1675, op 43-jarige leeftijd. Zijn vrouw, Catharina, schreef zijn dood toe aan de stress die voortkwam uit hun financiële problemen. Vermeer liet zijn gezin achter in schulden en zijn weduwe werd gedwongen om zijn werken en bezittingen te verkopen om rond te komen.

Na zijn dood raakte Vermeer vrijwel in de vergetelheid. Zijn naam verdween uit de kunstgeschiedenis en zijn werk werd zelden genoemd in de eeuwen die volgden. Pas in de 19e eeuw werd zijn werk herontdekt door kunsthistorici zoals Théophile Thoré-Bürger, die Vermeer’s meesterlijke beheersing van licht en kleur prezen. Dit leidde tot een hernieuwde waardering voor zijn schilderijen, en vanaf dat moment begon Vermeer de internationale erkenning te krijgen die hij tijdens zijn leven nooit had genoten.

Tegenwoordig wordt Johannes Vermeer beschouwd als een van de grootste schilders uit de Nederlandse Gouden Eeuw en een meester van het genreschilderij. Zijn vermogen om alledaagse scènes op een bijna mystieke manier weer te geven, met een ongekende beheersing van licht en kleur, maakt hem uniek in de kunstgeschiedenis.

Interessante feitjes

Vermeer schilderde zeer langzaam

Vermeer stond bekend om zijn uitzonderlijk langzame schilderproces. Hij produceerde in totaal slechts ongeveer 34 schilderijen gedurende zijn carrière, wat extreem weinig is in vergelijking met andere meesters uit die tijd. Dit is te wijten aan zijn zorgvuldige werkwijze en zijn aandacht voor detail. Kunsthistorici denken dat hij soms slechts twee tot drie schilderijen per jaar voltooide.

Vermeer schilderde alleen in Delft

Vermeer bracht zijn hele leven door in zijn geboortestad Delft en lijkt nooit te hebben gereisd buiten de stad om nieuwe inspiratie op te doen, wat ongebruikelijk was voor kunstenaars uit die tijd. Ondanks zijn beperkte geografische bereik, bereikte hij een verfijnde stijl die de wereld buiten Delft op subtiele wijze weerspiegelde. Zijn focus op lokale onderwerpen en het intieme leven van zijn stad maakte zijn werk uniek.

Vermeer schilderde zelden buiten

In tegenstelling tot veel van zijn tijdgenoten, zoals Rembrandt, schilderde Vermeer bijna uitsluitend interieurscènes. Slechts een handvol van zijn schilderijen, zoals "Het straatje" en "Gezicht op Delft", tonen buitenscènes. Zijn fascinatie voor het intieme, dagelijkse leven binnenshuis geeft zijn werk een unieke focus op persoonlijke en rustige momenten.

Hij gebruikte dure pigmenten

Vermeer was beroemd om zijn zorgvuldige gebruik van kostbare pigmenten, zoals het zeer dure ultramarijn, dat werd gewonnen uit lapis lazuli, een zeldzaam mineraal uit Afghanistan. Dit pigment was vele malen duurder dan goud, maar Vermeer gebruikte het royaal, zelfs in schaduwen en onderlagen van zijn schilderijen. Zijn gebruik van ultramarijn gaf zijn werken een unieke levendigheid en diepte, vooral in de blauwe tinten die in veel van zijn schilderijen te zien zijn.

Zijn vrouw verkocht schilderijen om schulden te betalen

Na Vermeers dood in 1675 liet hij zijn gezin met aanzienlijke schulden achter. Zijn vrouw, Catharina, moest een groot deel van zijn schilderijen verkopen om de schuldeisers tevreden te stellen. Helaas betekende dit dat sommige van zijn werken verloren gingen of in onbekende collecties terechtkwamen, waardoor zijn oeuvre beperkt bleef tot de ongeveer 34 schilderijen die we vandaag de dag kennen.

15 Kinderen

Vermeer en zijn vrouw Catharina Bolnes kregen maar liefst 15 kinderen, wat ongebruikelijk veel was, zelfs voor die tijd. Vier van de kinderen werden begraven voordat ze werden gedoopt.
De 11 overgebleven kinderen zorgden waarschijnlijk dat het huishouden van Vermeer een drukke en levendige plek was. Het opvoeden van een groot gezin legde veel financiële druk op hem, wat later in zijn leven tot serieuze economische problemen leidde.

Vermeer had waarschijnlijk een tweede baan

Het is aannemelijk dat Vermeer niet alleen van zijn schilderijen kon leven. Aangenomen wordt dat hij ook de kunsthandel van zijn vader voortzette om zijn gezin financieel te ondersteunen. Zijn werk als kunsthandelaar zou hem mogelijk in staat hebben gesteld om toegang te krijgen tot schilderijen van andere meesters en om een brede kennis van kunst te ontwikkelen.

Zijn schilderijen zijn soms moeilijk te dateren

Omdat Vermeer zo weinig schilderijen maakte en er weinig geschreven documenten over hem bewaard zijn gebleven, is het vaak moeilijk om zijn werken nauwkeurig te dateren. Kunsthistorici hebben moeten vertrouwen op stilistische kenmerken, vergelijkingen met andere werken, en technische analyses om een chronologie van zijn oeuvre samen te stellen.

Vermeer Centrum Delft

Het Vermeer Centrum Delft is een museum dat geheel gewijd is aan het leven en werk van Johannes Vermeer en is gevestigd in zijn geboortestad Delft. Hoewel het centrum geen originele werken van Vermeer herbergt, biedt het een unieke kans om reproducties van al zijn schilderijen op ware grootte te bekijken. Het museum geeft inzicht in Vermeers technieken, zijn gebruik van licht en kleur, en zijn leven in de context van de stad Delft tijdens de 17e eeuw.

Het Vermeer Centrum biedt interactieve tentoonstellingen over zijn schildertechnieken, zijn invloed op andere kunstenaars en zijn plaats in de kunstgeschiedenis. Bezoekers kunnen ook meer leren over de speculaties rondom Vermeers gebruik van de camera obscura en hoe hij mogelijk optische hulpmiddelen gebruikte om zijn schilderijen te maken.

Locatie: Voldersgracht 21, Delft, Nederland