Hilma af Klimt (datum onbekend)

 

Henri Matisse
1869 – 1954

 

Henri Matisse was een van de invloedrijkste kunstenaars van de 20e eeuw en de onbetwiste meester van kleur en vorm. Zijn schilderijen, beelden en collages brachten licht, vreugde en ritme in de moderne kunst. Matisse geloofde dat kunst een bron van harmonie moest zijn – “zoals een comfortabele fauteuil waarin men kan rusten na de vermoeienissen van het leven”.

Geboren in Noord-Frankrijk, begon hij pas te schilderen op latere leeftijd, na een ziekte die hem tijdelijk aan bed kluisterde. Die toevallige wending werd het begin van een revolutionaire carrière waarin hij traditionele schilderkunst omvormde tot pure expressie.

Door zijn leven heen bleef Matisse vernieuwen: van de uitbundige kleuren van het fauvisme tot de serene eenvoud van zijn late knipkunst. Zijn werk getuigt van een zeldzaam evenwicht tussen intellect, emotie en visuele muziek.

 

Vroege leven en opleiding

Henri Émile Benoît Matisse werd geboren op 31 december 1869 in Le Cateau-Cambrésis, een kleine stad in Noord-Frankrijk. Zijn vader was graanhandelaar en had een klein zaadbedrijf; zijn moeder had een artistieke inslag en stimuleerde zijn gevoel voor kleur en decoratie.

Na een korte loopbaan als juridisch klerk begon hij pas op 21-jarige leeftijd met schilderen toen zijn moeder hem tijdens een ziekte een schildersdoos gaf. Deze ervaring veranderde zijn leven volledig. Hij ging studeren aan de Académie Julian in Parijs, waar hij werd beïnvloed door kunstenaars als Gustave Moreau en de oude meesters die hij bestudeerde in het Louvre.

 

Ontwikkeling en carrière

Matisse vond zijn artistieke roeping rond 1905, toen hij samen met André Derain en Maurice de Vlaminck de felle kleuren en losse penseelvoering van het fauvisme ontwikkelde. Hun schilderijen veroorzaakten een schok bij het publiek, dat hen “les fauves” – de wilden – noemde.

Later werkte hij met meer ingetogen kleuren, maar zijn zoektocht naar eenvoud en balans bleef centraal. Reizen naar Noord-Afrika en Nice verrijkten zijn palet met warm licht en weelderige patronen. In de jaren 1940, toen zijn gezondheid verslechterde, begon hij met het maken van zijn beroemde geknipte papieren collages, waarmee hij opnieuw een revolutie in de kunst teweegbracht.

 

Stijl en Techniek

  • Kleur was voor Matisse niet beschrijvend maar expressief: hij gebruikte tinten om emoties en ritme te creëren.

  • Zijn composities zijn vaak opgebouwd uit eenvoudige vormen met een zorgvuldige balans tussen vlak en lijn.

  • In zijn late periode gebruikte hij gekleurd papier dat hij met een schaar uitknipte en op grote doeken liet rangschikken.

  • Hij combineerde decoratieve patronen, oosterse stoffen en levendige contouren om de harmonie tussen mens en omgeving te tonen.

  • Zijn penseelvoering bleef vloeiend en gecontroleerd, altijd gericht op helderheid en licht.

Licht en sereniteit

Matisse zocht in zijn werk niet de dramatiek of spanning die zijn tijdgenoten fascineerde, maar juist rust en vreugde. Zijn schilderijen zijn doordrongen van muziek, beweging en evenwicht. Of hij nu een interieur, een vrouw of een tropisch landschap weergaf, steeds stond de innerlijke harmonie centraal.

 

Privéleven

In 1898 trouwde Matisse met Amélie Parayre, met wie hij twee zonen kreeg. Hoewel hun huwelijk later stukliep, bleef zij jarenlang zijn belangrijkste steun en model. Matisse leidde een toegewijd maar teruggetrokken leven, dat grotendeels in het teken stond van zijn werk.

Hij woonde afwisselend in Parijs en Nice, waar hij zijn meest kleurrijke werken maakte. In zijn laatste jaren, toen hij door ziekte aan bed was gebonden, werkte hij vanuit zijn rolstoel met papier en schaar – zijn manier om “te schilderen met kleur en lucht.”

 

Laatste jaren en dood

Vanaf 1941, na een zware operatie, wijdde Matisse zich aan zijn papercuts en aan het ontwerpen van de Chapelle du Rosaire in Vence, een totaalwerk waarin schilderkunst, glas-in-lood en architectuur samenkomen. Hij noemde het “het hoogtepunt van mijn werk, het bewijs dat mijn leven niet voor niets is geweest.”

Henri Matisse overleed op 3 november 1954 in Nice, 84 jaar oud. Zijn werk bleef een bron van inspiratie voor generaties moderne kunstenaars.

Belangrijkste werken

  • Woman with a Hat (1905) – Een manifest van het fauvisme, waarin kleur volledig loskomt van realisme.
  • The Red Room (1908) – Een studie van balans tussen lijn, vlak en decoratief patroon.
  • Dance (1910) – Een iconisch beeld van ritme, energie en menselijke verbondenheid.
  • Blue Nude (1907) – Een revolutionaire voorstelling van het naakt, krachtig en sensueel tegelijk.
  • The Snail (1953) – Een late collage die de essentie van beweging en eenvoud belichaamt.

Interessante feitjes

Een schilder per ongeluk
Matisse begon pas te schilderen na een operatie, toen zijn moeder hem een schildersdoos bracht om hem bezig te houden tijdens zijn herstel.

Wonen in het latere Musée Rodin
Aan het begin van de 20e eeuw woonde Matisse in het Hôtel Biron in Parijs, een herenhuis dat later het Musée Rodin zou worden. Daar werkte hij tussen andere kunstenaars en schrijvers als Jean Cocteau, Isadora Duncan, Rainer Maria Rilke, Clara Westhoff en Auguste Rodin zelf, die uiteindelijk het hele gebouw in gebruik nam.

Een kapel als levenswerk
Tussen 1947 en 1951 ontwierp hij de Chapelle du Rosaire in Vence, inclusief glas-in-loodramen, mozaïeken en gewaden. Hij beschouwde het als het hoogtepunt van zijn artistieke en spirituele leven.

Een Cézanne die hij zich niet kon veroorloven
Matisse bewonderde Paul Cézanne enorm en zag hem als zijn grote voorbeeld. In 1899, ondanks financiële problemen, kocht hij met een schuldbewijs Cézannes schilderij Drie baders van kunsthandelaar Ambroise Vollard. Gefascineerd door het werk maakte hij later zijn eigen versies, waaronder Drie baders (1907) en Bathers with a Turtle (1908). In 1936 schonk hij Cézannes originele schilderij aan het Petit Palais in Parijs.

Een vriendschap met Picasso
Hoewel ze vaak als rivalen werden gezien, hadden Matisse en Picasso een diepe wederzijdse bewondering. Picasso zei na zijn dood: “Wanneer Matisse sterft, zal hij achter zijn deur staan en ik zal aanbellen.”

Van ‘wild’ tot visionair
Toen zijn felle kleuren en losse stijl in 1905 werden getoond, noemden critici hem een “fauve” – een wild beest. De term werd de naam van een hele stroming.

Kleuren vanuit het bed
Tijdens zijn ziekte in de jaren 1940 werkte Matisse liggend of vanuit zijn rolstoel. Zijn assistenten hingen gekleurde papieren aan de muur, die hij met een stok of schaar componeerde.

Een liefde voor textiel
Matisse verzamelde stoffen uit Noord-Afrika en het Midden-Oosten, die vaak terugkeerden in zijn interieurschilderijen. Hij noemde ze “de poëzie van mijn kamers.”