zelfportret van Hans Holbein de Jonge - 1542

 

Hans Holbein de Jonge
1497/1498–1543

 

Hans Holbein de Jonge was een Duitse schilder en tekenaar uit de Noordelijke Renaissance. Hij werd vooral beroemd om zijn portretten, die een zeldzame combinatie van realisme, detail en psychologische diepgang tonen. Holbein werkte zowel in zijn geboorteland Duitsland als in Engeland, waar hij hofschilder van koning Hendrik VIII werd. Zijn nauwkeurige en levendige weergaven van mensen maken hem tot een van de grootste portretschilders uit de kunstgeschiedenis.

Holbein werd rond 1497 of 1498 geboren in Augsburg, Duitsland, in een familie van schilders. Zijn vader, Hans Holbein de Oude, was zelf een gerespecteerd kunstenaar en gaf zijn zoon de eerste opleiding. Al op jonge leeftijd verhuisde Holbein naar Bazel, waar hij zich aansloot bij de lokale schildersgemeenschap.

In Bazel kwam hij in contact met humanisten en boekdrukkers, onder wie de beroemde Erasmus van Rotterdam. Voor hem maakte Holbein illustraties, boekversieringen en portretten, waardoor hij al vroeg bekendheid verwierf.

Carrière in Bazel en Engeland

Holbein vestigde zich in Bazel, waar hij schilderde, illustreerde en glas-in-loodontwerpen maakte. Zijn vroege werken, zoals altaarstukken en religieuze voorstellingen, tonen de invloed van de Duitse Renaissance en de Italiaanse kunst.

In 1526 reisde hij voor het eerst naar Engeland, met een aanbevelingsbrief van Erasmus. Daar vond hij bescherming bij Thomas More en schilderde hij portretten van diens familie en vrienden. Na een korte terugkeer naar Bazel keerde hij in 1532 definitief terug naar Engeland, waar hij al snel de gunst van het koninklijk hof verwierf.

Holbein werd hofschilder van Hendrik VIII en maakte talloze portretten van de koning, zijn echtgenotes en zijn hovelingen. Deze werken behoren tot de iconen van de Engelse kunst en spelen nog altijd een belangrijke rol in het beeld dat we hebben van de Tudor-periode.

 

Stijl en techniek

Holbein’s portretten onderscheiden zich door hun ongeëvenaarde precisie en levensechtheid.

  • Detail en realisme – Hij besteedde enorme aandacht aan texturen: zijde, bont, juwelen en metaal schitteren op zijn doeken alsof ze tastbaar zijn.

  • Psychologische scherpte – Holbein wist de persoonlijkheid en innerlijke kracht van zijn modellen vast te leggen, zonder overdrijving maar met subtiele observatie.

  • Heldere composities – Zijn werken zijn sober van opbouw, vaak met een donkere of egale achtergrond, waardoor de figuren krachtig naar voren komen.

  • Tekeningen en studies – Holbein maakte talloze voorbereidende tekeningen in krijt en inkt, vaak bewaard in het Windsor Castle-archief. Deze schetsen tonen zijn talent als tekenaar en zijn nauwgezette voorbereiding.

Zijn stijl combineert de precisie van de Vlaamse Primitieven met de humanistische helderheid van de Italiaanse Renaissance, wat hem tot een unieke figuur in de Europese kunst maakt.

 

Privéleven

n 1519 trouwde Holbein met Elsbeth Binsenstock, de weduwe van een leerlooier uit Bazel. Samen kregen ze meerdere kinderen, onder wie Philipp en Jakob, die later zelf ook schilder werden. Zijn huwelijk verliep niet altijd harmonieus: Elsbeth bleef met de kinderen in Bazel wonen, terwijl Holbein vaak lange periodes in Engeland doorbracht om aan het hof te werken. Deze afstand zorgde voor spanningen en een zekere verwijdering binnen het gezin.

Er bestaan aanwijzingen dat Holbein daarnaast ook relaties in Engeland had, al zijn hierover geen harde bewijzen. In zijn portretten van vrouwen uit de Londense elite is wel eens gespeculeerd dat er een persoonlijke band achter de opdrachten schuilging.

Holbein onderhield nauwe vriendschappen met humanisten en intellectuelen, zoals Erasmus van Rotterdam, Thomas More en later ook met leden van Hendrik VIII’s hof. Deze contacten brachten hem niet alleen opdrachten, maar plaatsten hem ook midden in de religieuze en politieke turbulentie van zijn tijd.

 

Laatste jaren en dood

Holbein bleef tot zijn dood in Londen werkzaam als hofschilder. Hij overleed in 1543, waarschijnlijk aan de pest. Zijn dood kwam plotseling en liet een leegte achter aan het Engelse hof, waar hij inmiddels een onmisbare rol had gespeeld in de beeldvorming van de Tudors.

 

Waardering en invloed

Holbein wordt beschouwd als een van de grootste portretschilders van de 16e eeuw. Zijn werken zijn niet alleen artistieke meesterwerken, maar ook historische documenten: dankzij hem kennen we het gezicht van Erasmus, Thomas More, Hendrik VIII en diens hof.

Zijn precisie en psychologische scherpte beïnvloedden generaties kunstenaars, en zijn portretstijl werd een standaard in de Noord-Europese kunst.

 

Beroemdste werken

  • De Ambassadeurs (1533) – Een van Holbein’s meest beroemde schilderijen, gemaakt voor het Franse gezantschap in Londen. Het toont Jean de Dinteville en Georges de Selve te midden van een tafel vol wetenschappelijke en muzikale instrumenten, symbolen van kennis en macht. Het meest opvallende detail is de anamorfische schedel, die alleen vanuit een schuine hoek zichtbaar is en de vergankelijkheid van het leven benadrukt (memento mori).

  • Portretten van Hendrik VIII (ca. 1537) – Holbein’s portretten van koning Hendrik VIII zijn iconisch geworden en bepalen tot vandaag hoe wij ons de Tudor-vorst voorstellen. Het bekendste beeld is verloren gegaan in een brand, maar kopieën en fragmenten tonen de koning in al zijn macht en pracht, gekleed in juwelen en bont.

  • Anna van Kleef (1539) – Dit portret, gemaakt om Hendrik VIII te helpen bij het kiezen van een bruid, leidde tot politieke controverse. Het huwelijk werd snel ontbonden, maar het schilderij is een meesterwerk in zijn subtiele uitwerking van stof en gelaat.

  • Portret van Erasmus van Rotterdam (1523) – Holbein maakte meerdere portretten van Erasmus, waarin de humanist wordt weergegeven als een serieuze, intellectuele figuur. Deze beelden hielpen Erasmus’ faam door heel Europa verspreiden.

  • Portretten van Thomas More en Thomas Cromwell (1527–1533) – Holbein vereeuwigde enkele van de belangrijkste politieke figuren van zijn tijd. Zijn portretten van Thomas More en Thomas Cromwell laten niet alleen uiterlijke gelijkenis zien, maar ook de politieke en morele spanning van het Tudor-hof.

  • Dode Christus in het graf (1521–1522) – Een krachtig religieus werk dat afwijkt van zijn latere portretstijl. Het toont Christus in een onverbloemde, realistische weergave van de dood, en maakte grote indruk op tijdgenoten vanwege de rauwe lichamelijkheid en emotionele intensiteit.

Interessante feitjes

 

De man die de Tudors een gezicht gaf 

Zonder Holbein zouden we ons vandaag nauwelijks een beeld kunnen vormen van Hendrik VIII en zijn omgeving. Zijn portretten zijn hét visuele geheugen van de Tudor-periode.

 

Ambassadeur van Erasmus 

Holbein maakte meerdere portretten van Erasmus van Rotterdam, die hielpen het imago van de humanist in heel Europa te verspreiden.

De Huwelijksmakelaar 

Hendrik VIII vertrouwde op Holbein’s portretten om huwelijkskandidaten te beoordelen. Het beroemdste voorbeeld is zijn portret van Anna van Kleef. Hendrik voelde zich misleid omdat zij in werkelijkheid minder aantrekkelijk was dan in het schilderij, wat de annulering van hun huwelijk in de hand werkte.

 

De Ambassadeurs en de schedel 

Het raadselachtige anamorfische skelet in De Ambassadeurs blijft een van de meest besproken optische trucs in de kunstgeschiedenis.

 

Een brug tussen culturen 

Holbein werkte zowel in de Duitse als de Engelse traditie en bracht zo artistieke invloeden uit verschillende regio’s samen.

Plotselinge dood 

Holbein overleed waarschijnlijk aan de pest in Londen in 1543. Hij liet geen grote werkplaats na, maar zijn tekeningen en schilderijen getuigen van een buitengewone productiviteit.